แนวคิดพุทธจักรวาลวิทยาในการวางผังวัดอินทราวาส อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

แนวคิดพุทธจักรวาลวิทยาที่ปรากฏในการวางผังวัดอินทราวาส อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ มิได้เน้นแนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลคติในการวางผังวัดดังเช่นวัดหลวง เนื่องจากการวางรูปแบบอาคารต่างๆของวัดในบางส่วนมิได้ถูกจัดวางตำแหน่งทิศทางให้สอดคล้องกับรูปแบบ  พุทธจักรวาลคติในการวางผังวัดโดยทั่วไป หรือรูปแบบเฉพาะของพุทธจักรวาลคติในการวางผังวัดล้านนาแต่อย่างใด  แนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลวิทยาที่ปรากฏในการวางผังวัดไม่ครอบคลุมความหมาย ลักษณะ องค์ประกอบ โครงสร้างของพุทธจักรวาลวิทยาทั้งหมด เนื่องจากมีองค์ประกอบของวัดบางส่วนที่สอดคล้องและไม่สอดคล้องกับแนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลวิทยา  อีกทั้งไม่สามารถแทนค่าสัญลักษณ์ตามแนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลวิทยาได้อย่างชัดเจน เพราะจากการศึกษาแนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลวิทยาของผู้วิจัยและการสัมภาษณ์ปราชญ์เชิงลึกทางพระพุทธศาสนา สามารถนำแนวคิดดังกล่าวไปแทนค่าองค์ประกอบของวัดได้หลายอย่างด้วยกัน อาทิ ระเบียงคดรอบพระวิหารทรงพื้นเมืองล้านนาสามารถแทนสัญลักษณ์เป็นเสมือนกำแพงจักรวาล หากแทนพระวิหารทรงพื้นเมืองล้านนาเป็นเขาพระสุเมรุ ในขณะเดียวกัน ระเบียงคดรอบพระวิหารทรงพื้นเมืองล้านนายังสามารถแทนค่าเป็นทวีปใหญ่ทั้ง 4 ที่ล้อมรอบเขาพระสุเมรุได้    อีกด้วย แต่ในทางกลับกันก็อาจไม่สามารถแทนค่าระเบียงคดของวัดอินทราวาสเป็นทวีปใหญ่ทั้ง 4  อันได้แก่ ชมพูทวีปที่ตั้งอยู่ทางทิศใต้ อปรโคยานทวีปที่ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตก อุตตรกุรุทวีปที่ตั้งอยู่ทางทิศเหนือ และปุพพวิเทหทวีปที่ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกได้อย่างสมบูรณ์ เนื่องจากขาดระเบียงคดทางด้านทิศตะวันออก

เมื่อวิเคราะห์โดยภาพรวม การวางผังวัดอินทราวาส เน้นประโยชน์ใช้สอยมากกว่า ใช้แนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลวิทยาโดยตรง และเมื่อการวางผังวัดไม่เป็นไปตามแนวคิดเรื่องพุทธจักรวาลวิทยาได้อย่างชัดเจน ผู้วิจัยมีทัศนะว่าวัดอินทราวาสอาจจะใช้คติพระรัตนตรัยในการวางผังวัดตามแบบอย่างของล้านนาที่แสดงให้เห็นถึงความหมายในเชิงสัญลักษณ์ขององค์ประกอบในวัด