วิเคราะห์คติเชิงปรัชญาที่ปรากฏในเรื่องพระอุปคุต

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาประวัติพระอุปคุตในคัมภีร์พระพุทธศาสนา 2) เพื่อศึกษาคติความเชื่อเรื่องพระอุปคุตในวิถีชีวิตของชาวพุทธ 3) เพื่อวิเคราะห์เชิงปรัชญาด้านอภิปรัชญาและจริยศาสตร์ ที่ปรากฏในเรื่องพระอุปคุต เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ เน้นการวิเคราะห์เอกสาร ผลการศึกษาพบว่า คือ 1) ในด้านหลักฐาน เรื่องพระอุปคุตไม่ปรากฏในพระไตรปิฎก แต่ปรากฏในคัมภีร์ยุคหลัง คือ อโศกาวทาน และ ปฐมสมโพธิกถา เล่าว่า ท่านเป็นที่รู้จักเพราะการแสดงบทบาทเด่นด้วยการใช้ฤทธิ์ปราบพญามาร ในคราวฉลองสถูปของพระเจ้าอโศกมหาราช 2) ในด้านพระอุปคุตกับวิถีชีวิตของชาวพุทธ เมื่อใดก็ตามที่ชาวพุทธจะประกอบพิธีกรรมสำคัญ ต้องอัญเชิญพระอุปคุตมาคุ้มครอง เพื่อให้งานลุล่วงไปด้วยดี จึงเกิดประเพณีอัญเชิญพระอุปคุตมาคุ้มครองทุกพิธีกรรมที่สำคัญ และประเพณีตักบาตรเป็งปุ๊ด 3) ในด้านแนวคิดเชิงปรัชญา ในเชิงอภิปรัชญา การมีอยู่ของพระอุปคุตแม้เป็นเพียงนามธรรม แต่ก็อาศัยหลักแหล่งเกิดความเชื่อมายืนยันคือ ศัพท-ประมาณ (แหล่งความรู้จากหลักฐานอ้างอิง) จึงเป็นผู้ที่มีตัวตนอยู่จริงในความคิดและความเชื่อ ในเชิงจริยศาสตร์ ความเคารพในพระอุปคุตเป็นกรอบให้ชาวพุทธได้ทำความดี คือ การบูชาอย่างเป็นรูปธรรม เพราะการบูชา เป็นบุญกิริยาวัตถุ การบูชาพระอุปคุตทำให้เกิดคุณค่าหลายประการ คือ คุณค่าต่อครอบครัว ชุมชน ศาสนา และสังคม ซึ่งสาธุชนนำหลักจริยธรรมนี้ไปปฏิบัติในวิถีชีวิตได้