ศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องวิญญาณในทัศนะของพุทธทาสภิกขุ กับ พร รัตนสุวรรณ

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์เรื่องนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเปรียบเทียบแนวความคิดเรื่องวิญญาณในทัศนะของพุทธทาสภิกขุกับอาจารย์พร รัตนสุวรรณ เกี่ยวกับความหมาย คุณลักษณะ ประเภท และสภาพการดำรงอยู่ ของวิญญาณตามสภาวะในภพภูมิต่างๆ  รวมทั้งกระบวนการพัฒนาคุณภาพของวิญญาณ และวิเคราะห์คุณค่าทาง   จริยะของความเชื่อเรื่องวิญญาณที่มีผลต่อคุณภาพชีวิตและการกำหนดเป้าหมายชีวิต 

ผลจากการศึกษา ผู้วิจัยได้พบข้อสรุปแนวคิดเกี่ยวกับวิญญาณดังต่อไปนี้

1. ในด้านความหมาย “ วิญญาณ” ในทรรศนะของพุทธทาสภิกขุ หมายถึง ความรู้แจ้ง รู้แจ้งวิเศษ และสิ่งที่ควรรู้แจ้ง(นิพพาน)หรือแปลว่า สิ่งที่ควรพัฒนาให้ยิ่งขึ้นไป เป็นวิญญาณถึงขั้นอิสระเสรีได้ แต่อาจารย์พรกล่าวว่า “วิญญาณ” เป็นพลังงานทางนามธรรม  หรือเป็นอำนาจอย่างหนึ่งที่มีอยู่ทั่วไป  โดยเฉพาะคือ  ในสิ่งที่มีชีวิต  ไม่ว่าจะเป็นพืช  สัตว์  หรือ  มนุษย์  ล้วนมีวิญญาณทั้งสิ้น
2. ในด้านคุณลักษณะ จากความคิดของทั้ง 2 ท่าน ไม่มีความแตกต่างกันในด้านคุณลักษณะ คือ ทั้ง 2 ท่าน กล่าวว่า วิญญาณมีคุณลักษณะ คือ การรู้แจ้งอารมณ์ หรือการรับรู้อารมณ์ ทางอายตนะทั้ง 6 และวิญญาณ มีลักษณะ เกิดและดับอย่างรวดเร็ว มีการเกิดและดับอยู่ตลอดเวลา เกิด ดับต่อเนื่องกันไป ตามเหตุปัจจัย   
3. ในด้านประเภท พุทธทาสกล่าวว่ามีอยู่ 3 ชนิด คือ 1 วิญญาณที่ยังเป็นธาตุอยู่ตามธรรมชาติ  2 วิญญาณที่ปรุงแต่งมาโดยสังขาร สำหรับทำความรู้สึกทางอายตนะและ 3 มีชื่อตามอายตนะ  ส่วนอาจารย์พร แบ่งวิญญาณออกเป็น 2 ประเภท คือ  1. ภวังควิญญาณ หมายถึง จิตใต้สำนึก หรือจิตไร้สำนึก เป็นสภาวะจิตที่ไม่มีความรู้สึกนึกคิด เป็นวิญญาณที่ทำหน้าที่เป็นองค์แห่งภพ  คือ  เป็นรากฐานของชีวิต  เป็นจิตที่ทำให้ชีวิตดำรงอยู่ และ 2. วิถีวิญญาณ หรือวิญญาณปฏิบัติการับรู้ในขณะตื่น  
4. ในด้านสภาพการดำรงอยู่ของวิญญาณตามสภาวะภพภูมิต่างๆ พุทธทาสภิกขุไม่ได้เน้นชีวิตในอนาคต เพราะการเกิดของวิญญาณตามนัยปฏิจจสมุปบาทที่เป็นกระบวนการปัจจุบัน ในชาตินี้ ไม่โยงวิญญาณ ในลักษณะการข้ามภพข้ามชาติ ส่วนอาจารย์พร อธิบายวิญญาณในลักษณะการข้ามภพข้ามชาติ คือ ในเมื่อวิญญาณยังมีกิเลส หลังจากตายแล้ว จะต้องสร้างชีวิตต่อไปอีกไม่มีสิ้นสุด
5. ในด้านกระบวนการพัฒนาคุณภาพของวิญญาณ การพัฒนาวิญญาณในทัศนะของทั้งสองท่านมีอยู่ 3 ขั้น ได้แก่ ระดับศีล ระดับสมาธิ และระดับปัญญา เพื่อพิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริง เมื่อเข้าถึงจุดนี้  จึงจะรู้แจ้งทุกสิ่งตามเป็นจริง
6. ในด้านคุณค่าทางจริยะที่มีผลต่อคุณภาพชีวิตและการกำหนดเป้าหมายชีวิต พุทธทาส เน้นการพัฒนาวิญญาณ ในปัจจุบัน เป้าหมายชีวิต ต้องการความเป็นอิสรภาพด้วยการดับกิเลสตามกระบวนการของปฏิจจสมุปบาท ที่เรียกว่า นิพพานได้ในปัจจุบัน ขณะที่อาจารย์พร มีเป้าหมายชีวิตที่ดีในชาติหน้า  ด้วยการทำกรรมดีปัจจุบัน สั่งสมบารมีให้มากขึ้น  เมื่อบารมีเต็มจึงจะบรรลุนิพพานดับกิเลสได้