ภูมิปัญญานครน่าน

เอกสารโบราณอันซีนเมืองน่าน

บทคัดย่อ

ภูมิปัญญานครน่าน: เอกสารโบราณอันซีนเมืองน่าน เล่มนี้ เป็นการคัดสรรความรู้ที่จารลงในใบลานและเขียนพับสา ค้นพบในพื้นที่วัดดอนแก้ว อำเภอเมือง วัดนาเหลืองใน และ วัดศรีเชียงบาล อำเภอเวียงสา เป็นผลงานนิพนธ์ด้วยภูมิปัญญาเฉพาะของปราชญ์เมืองน่าน ซึ่งยังไม่เคยทำการปริวรรต ตีพิมพ์และนำเสนอสู่สาธารณะมาก่อน ถือว่าเป็น Unseen Issues เมืองน่านอย่างแท้จริง ได้แก่เรื่อง (1) อานิสงส์ก่อพระธาตุ(ดอนแก้ว) นิพนธ์โดย ครูบาสุริยะ อดีตเจ้าอาวาสวัดดอนแก้ว ที่บันทึกรายละเอียดการสร้างพระธาตุดอนแก้ว นับตั้งแต่การได้พระสารีริกธาตุมา จนถึงการกำหนดรูปแบบพระเจดีย์ การเลือกนายช่าง การใช้สอยวัสดุ จนเสร็จสิ้นการก่อสร้าง แล้ว ทำการเฉลิมฉลอง (2) ตำนานถ้ำกุ่ม(คูหาฆฏกะ)  โดย แสนธนัญไชย  เป็นตำนานเกี่ยวกับพุทธศาสนาที่เข้ามาในดินแดนโยนกเชียงแสนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่ ธชปัพพตะ(ดอยทุง หรือ ดอยตุง) พระองค์เสด็จมา และทำนายเหตุการณ์ ในอนาคตว่า ที่นี้จะเป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุของพระองค์ จะทำให้อายุพระพุทธศาสนาสืบได้ถึง 5,000 พระวัสสา  เมื่อพระพุทธเจ้าปรินิพพานไป พระมหากัสสปะ  ได้นำพระบรมสารีริกธาตุมาที่ดอยดังกล่าว ครั้งนั้น เจ้าอชุตตราช หลานของปู่เจ้าลาวจก  ทราบความประสงค์ของพระเถระ จึงได้พากันมาบรรจุพระธาตุที่แท่นหินนั้น มอบหมายให้พวกลัวะดูแลรักษาสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ และเวนหน้าที่ให้ ลัวะ 500 ครอบครัว ปรนนิบัติดูแลพระธาตุ  รอบบริเวณดอยนั้น มีบ่อน้ำทิพย์ 12 บ่อ มีถ้ำต่างๆ มากมาย มีถ้ำที่เก็บไห 4 ใบ ที่เรียกว่า ถ้ำกุ่ม และถ้ำอื่นๆ มี ถ้ำปลา  ถ้ำเปลวปล่องฟ้า เป็นต้น ประชาชนในครั้งนั้นก็ได้บูชาพระธาตุและสืบทอดเป็นประเพณี  (3) ตำราลักษณะช้างและคำสู่ขวัญช้าง ฉบับพระนครน่าน สมบัติส่วนตัวของแม่เจ้าทิพย์ ชายาของเจ้ามหาพรหมสุรธาดาฯ เจ้าผู้ครองนครน่านองค์สุดท้าย เป็นเรื่องบอกลักษณะดีและร้ายของช้าง มีภูมิปัญญาโบราณพิจารณาอาการเจ็บป่วยของช้างรวมทั้งวิธีปรุงยารักษาอาการป่วย ตามด้วยคำสู่ขวัญช้างมี 7 สำนวน (4) มงคลธรรมคำกลอน ฉบับพระชยานันทมุนี(วงศ์) เป็นวรรณกรรมคำสอนตามหลักมงคล 38 ประการ ถ้อยคำสำนวนเป็นคำเก่าเอกลักษณ์ภาษาท้องถิ่นของนครน่าน เรื่องทั้ง 4 นี้ เป็นจุดเด่นจากงานสำรวจรวบรวมและจัดทำระบบสารสนเทศ สำเนาภาพถ่ายพระธรรมคัมภีร์ใบลาน พระนครน่าน สมัยเจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ  ซึ่งคณะนักวิจัยได้ลงมือไปสำรวจอนุรักษ์พระธรรมคัมภีร์ใบลานจัดลงทะเบียนอย่างเป็นระบบ แล้วนำมาเสนอเป็นภูมิปัญญานครน่านที่ยังไม่เคยมีการตีพิมพ์เผยแพร่มาก่อน