ชีปะขาวในสังคมล้านนา

บทคัดย่อ

แนวคิดเรื่องชีปะขาวเป็นแนวคิดที่มีมานานแล้ว พบได้ทั้งในอินเดีย อียิปต์ ปาเลสไตน์ แต่มีชื่อเรียกผู้ที่เป็นชีปะขาวแตกต่างกันออกไป เช่น สันยาสี ฤาษี ดาบส ปริพาชก หรือแม้กระทั่งสมณะ การแต่งกายก็มีแบบต่าง ๆ กัน คือ นุ่งห่มด้วยหนังสัตว์ นุ่งห่มด้วยผ้าเปลือกไม้ ผ้าย้อมน้ำฝาด และนุ่งห่มด้วยผ้าขาวล้วน กิจวัตรประจำวันคือการสวดมนต์ ทำสมาธิภาวนา และให้คำชี้แนะแก่ประชาชนผู้มาขอคำชี้แนะ สังคมไทยได้รับเอาแนวคิดนี้มาพร้อมกับศาสนาพราหมณ์-ฮินดู และพุทธศาสนา จนกลายมาเป็นรูปแบบปฏิบัติของฤาษี ชีปะขาวและแม่ชี ในสังคมล้านนาชีปะขาวถูกเรียกว่าผ้าขาว โดยมีข้อความปรากฏเกี่ยวกับผ้าขาวอยู่ในคัมภีร์หลายแห่ง เช่น มูลศาสนา จามเทวีวงส์ ผ้าขาวนั้นมีอยู่หลายประเภทด้วยกัน คือ ผ้าขาวที่สมาทานรักษาศีล 5 หรือศีล 8 ไม่โกนผม ผ้าขาวที่สมาทานรักษาศีล 5 หรือศีล 8 และโกนผม ผ้าขาวที่สมาทานรักษาศีล 226 โกนผมและคิ้ว ผ้าขาวประเภทหลังนี้จะได้รับความเคารพเลื่อมใสจากประชาชนไม่ต่างไปจากพระภิกษุ เช่น ผ้าขาวปี เป็นต้น

      เมื่อล้านนาได้รับอิทธิพลจากภายนอกทำให้แนวคิดนี้เปลี่ยนแปลงไป การบวชเป็นพระตอนแก่ได้รับการยอมรับจากประชาชนมากขึ้น จึงไม่มีคนบวชเป็นผ้าขาวอีก จะมีก็แต่ผ้าขาวที่รักษาอุโบสถศีลเป็นเวลา 1 วันและ 1 คืนเท่านั้น ในขณะเดียวกัน ก็เกิดมีผ้าขาวอีกรูปแบบหนึ่งที่ได้รับความนิยมเกิดขึ้น คือ ผ้าขาวผู้หญิงหรือที่รู้จักกันโดยทั่วไปว่า “แม่ชี” ผ้าขาวประเภทนี้สมาทานรักษาศีล 8 โกนผม อาศัยอยู่ในวัด ประชาชนเป็นจำนวนมากให้การยอมรับนับถือถึงแม้ว่าจะไม่เสมอเท่าภิกษุและสามเณรก็ตาม