แบบแผนทางสถาปัตยกรรมวิหารไตยวน

บทคัดย่อ

บทความนี้ เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยเรื่องวิหารชาติพันธุ์ไตในล้านนา ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากกรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม พ.ศ. 2563 มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์แบบแผนทางสถาปัตยกรรมวิหารไตยวน ศึกษาจากวิหารไตยวนในจังหวัดเชียงใหม่ ลำพูนและลำปาง จำนวน 10 หลัง ผลการวิจัยพบว่า วิหารไตยวนที่เก่าแก่ที่สุดซึ่งปรากฏในปัจจุบัน มีอายุตั้งแต่ปลายพุทธศตวรรษที่ 20 เป็นต้นมา สามารถจำแนกตามแผนผังได้เป็นวิหารโถง วิหารทึบ และเจติยวิหาร ในส่วนของวิหารทึบแบ่งย่อยได้เป็น 1) วิหารที่มีการย่อเก็จ อันเป็นลักษณะโดดเด่นของวิหารล้านนา โดยมักย่อเก็จด้านหน้าสองตอนด้านหลังหนึ่งตอน 2) วิหารที่มีห้องท้ายพระประธาน 3) วิหารที่มีคันธกุฎีเป็นส่วนประกอบของอาคาร 4) วิหารที่มีผังพื้นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า นิยมกันตั้งแต่สมัยครูบาศรีวิชัยเป็นต้นมา 5) วิหารตรีมุข เริ่มนิยมในภาคกลางของไทยก่อนราวรัชกาลที่ 3 ก่อนแพร่เข้าสู่ล้านนา ส่วนเจติยวิหารพบเพียงหลังเดียวที่วัดเจ็ดยอด จังหวัดเชียงใหม่ มีแผนผังเช่นเดียวกับพุทธคยาและปรากฏมาก่อนในพุกาม สำหรับโครงสร้างหลังคาวิหารไตยวนโดยทั่วไป เป็นหลังคาจั่วซ้อนชั้นต่อหลังคาปีกนกด้านข้าง นอกจากนี้ยังพบหลังคาจั่วผืนใหญ่ผืนเดียว และหลังคาที่เป็นเจดีย์ในแผนผังเจติยวิหาร อย่างไรก็ตามพบว่าวิหารล้านนาก่อนพุทธศตวรรษที่ 25 โครงสร้างหลังคาวิหารจะซ้อนชั้นตามการย่อเก็จที่ปรากฏบนผังพื้นวิหาร แต่ภายหลังสมัยครูบาศรีวิชัยได้เกิดความนิยมในการสร้างวิหารที่มีโครงสร้างหลังคาวิหารซ้อนชั้นแต่ผังพื้นวิหารเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า