วิหารในพระไตรปิฎก: มูลเหตุการสร้าง ความหมาย และองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์วิหารในพระไตรปิฎก ในประเด็นของ 1) มูลเหตุการสร้าง 2) ความหมาย และ 3) องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม

ผลการวิเคราะห์พบว่า 1) มูลเหตุการสร้างวิหารครั้งแรก เกิดจากเศรษฐีชาวกรุงราชคฤห์ผู้หนึ่งที่เลื่อมใสในกิริยาอันงดงามของหมู่พระสงฆ์ซึ่งปฏิบัติธรรมอยู่ในป่า จึงคิดพร้อมทั้งได้แสดงความปรารถนาของตนที่จะสร้างวิหารเพื่อใช้ในการป้องกันอันตรายและเพื่ออำนวยความสะดวกในการปฏิบัติธรรมของพระสงฆ์เหล่านั้น 2) ความหมายของวิหารในพระไตรปิฎก หมายถึงเรือนที่อยู่อาศัยของบุคคลต่างๆ เช่น ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก ยักษ์ เป็นต้น ส่วนเรือนที่อยู่อาศัยของพระพุทธเจ้าเรียกมูลคันธกุฎี นอกจากนี้วิหารยังสามารถหมายถึงวัด ที่อยู่ของธรรม หรือที่อยู่ของพระธาตุคือเจดีย์ก็ได้ ภายหลังพระพุทธเจ้าทรงอนุญาตให้ใช้วิหารที่สงฆ์ไม่ได้อาศัยแล้วเป็นอุโบสถ ครัว และห้องเก็บของ 3) องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมของวิหารในพระไตรปิฎกที่เศรษฐีชาวกรุงราชคฤห์สร้างถวาย มีลักษณะเป็นเรือนไม้ไผ่ มีฝาผนังทึบ 3 ด้าน ด้านหน้าเปิดโล่ง หลังคาจั่ว ภายหลังเมื่อพระภิกษุที่อาศัยนั้นได้รับความไม่สะดวกและรู้สึกไม่ปลอดภัย จึงไปกราบทูลพระผู้มีพระภาค พระพุทธองค์จึงทรงอนุญาตให้ทำประตู หน้าต่าง บันได รั้ว ทาผนังสีขาวหรือสีเหลือง ทาพื้นสีดำ ส่วนภายในวิหารอนุญาตให้ใส่เพดาน สามารถแบ่งพื้นที่ด้านในเป็นห้องได้ เขียนลายดอกไม้ ลายเถาวัลย์ ลายฟันมังกร ลายดอกจอก ให้มีราวสำหรับยึด ราวตากจีวร และอนุญาตไม้หรือเดือยสำหรับแขวนสิ่งของ ไม้รูปงาช้าง เตียง ตั่ง เก้าอี้ ฟูก หมอน และสามารถถมพื้นให้สูงขึ้นได้หากมีน้ำท่วมเข้ามาในวิหาร