สัญลักษณ์และประวัติคีตวรรณกรรมสยามโดย “พระอภัยพลรบ”: นักวิทยาดนตรี คนแรกของประเทศไทย (The Siamese historical music transcription of “Phra Aphaipholrop”: The pioneer musicologist of Thailand)

Abstract

ผู้วิจัยได้ศึกษาวิเคราะห์เอกสารตำราเรียนด้านดนตรีวิทยาของนายพันโท พระอภัยพลรบ จำนวน 3 เล่ม เป็นหลัก ได้แก่ 1. ดนตรีวิทยา (พ.ศ. 2455) 2. แบบหัดอ่านเสียง เล่ม 1 (พ.ศ. 2455) และ 3. ตำราเขียนและอ่านเพลงอาณัติสัญญาในกรมทหารบก (พ.ศ. 2451) เพื่อวิเคราะห์เครื่องหมาย (signs) ต่าง ๆ ที่มีผลต่อการให้ความหมายของ “ดนตรี” ภายใต้บริบททางประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องระหว่างช่วงปี พ.ศ. 2450 - 2475 พบว่า “ดนตรีวิทยา” และ “แบบหัดอ่านเสียง เล่ม 1” เป็นแบบเรียนดนตรีคู่แรกของไทยที่ถูกกำหนดขึ้นในปี พ.ศ. 2455 ในขณะที่ “ตำราเขียนและอ่านเพลงอาณัติสัญญาในกรมทหารบก” ได้ใช้ในการเรียนการสอนของโรงเรียนนายร้อยทหารบก โดยทำนองสัญญาณแตรต่าง ๆ ที่ใช้บรรเลงในปัจจุบัน เป็นผลจากการปรับปรุงโดยพระอภัยพลรบ ทั้งนี้ ตำราทางดนตรีวิทยาของพระอภัยพลรบประกอบด้วยเครื่องหมายต่าง ๆ ที่เข้าใจได้ยากเป็นจำนวนมาก รวมถึงยังไม่เคยได้รับการศึกษาจากนักวิชาการทางดนตรีมาก่อนนับตั้งแต่ถูกเขียนขึ้น การศึกษาครั้งนี้จึงให้ข้อเสนอที่สำคัญ ได้แก่ 1. ข้อเสนอเรื่องตำแหน่งของเสียง “โด” แบบเคลื่อนที่ หรือระบบเสียงสัมพัทธ์ (relative pitch) บนบันไดเสียงซี ซึ่งแตกต่างจากข้อเสนอเรื่องตำแหน่งเสียงโดในดนตรีไทยของพระเจนดุริยางค์ที่เสนอให้ใช้ระบบระดับเสียงสมบูรณ์ (absolute pitch) และเทียบใหม่บนเสียงบีแฟลต และ 2. ข้อเสนอเรื่องวิธีการบันทึกอัตราจังหวะที่หลากหลายของเพลงไทยอย่างน้อย 7 รูปแบบนั้น มีความแตกต่างจากวิธีที่นิยมใช้ในปัจจุบัน

This research studied and analyzed the script which mainly derived from the three historical textbooks written by Phra Aphaipholrop. They include 1. Dontriwittaya [Musicology] (1912) 2. Bab Hud Arn Saeng Lem 1 [Music Reading Practice, Book 1] (1912), and 3. Tamra Kaen Lae Arn Pleng Arnutsunya Nai Krom Taharn Bok [How to Write and Read the Bugle Call for Army Regiment] (1908). The study was to analyze meanings of signs that enhanced the definition of "music" in the relevant historical context from 1907 to 1932. This study found that Dontriwittaya and Bab Hud Arn Saeng Lem 1 were the first music textbooks in Thailand, while Tamra Kaen Lae Arn Pleng Arnutsunya Nai Krom Taharn Bok was developed to be a textbook studied at the Army Cadet Academy. This bugle call’s signals were mandated and revised by Phra Aphaipholrop. His textbook contained a large number of incomprehensible marks, which had never been studied by a music scholar since it was written. In particular, the research has two important proposals. First, the positional concept of a “moving C" in music as a relative pitch system was different from Phra Chenduriyang’s proposition, which suggested to use the absolute pitch system for Thai music as Thai-C and subsequently by B-flat in pitch. Second, variety of rhythmic rates of music could be presented in at least 7 types in Thai music notation, which differs from the common practice at present time.