พืช : อนุภาคในวรรณกรรมนิทานอีสานกับการศึกษาความหมายเชิงวัฒนธรรม (Plants: Motifs in isaan folktales and the study of cultural meanings)

Abstract

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 1. เพื่อศึกษาบริบทวรรณกรรมนิทานอีสาน 2 ด้าน คือ ด้านความเป็นมาและด้านอนุภาคเกี่ยวกับพืช 2. เพื่อศึกษาพืชในวรรณกรรมนิทานอีสานกับความหมายเชิงวัฒนธรรม จากวรรณกรรมนิทานอีสาน 4 เรื่อง คือ 1. ขูลูนางอั้ว 2. ท้าวคัทธนาม 3. พญาคันคาก และ 4. พระลักพระลาม โดยวิธีพรรณนาวิเคราะห์ ผลการศึกษา ประการแรกด้านบริบทของวรรณกรรมนิทานอีสาน พบว่า 1) ด้านความเป็นมา ขูลูนางอั้วเป็นวรรณกรรมที่มีเนื้อหาในลักษณะของโศกนาฏกรรม ส่วนเรื่องท้าวคัทธนาม พญาคันคาก และพระลักพระลามมีเนื้อหาคล้ายกับชาดกและมีลักษณะเป็นนิทานสอนคติธรรม รวมถึงมูลเหตุอธิบายการกำเนิดสถานที่ต่าง ๆ 2) ด้านอนุภาคเหตุการณ์ที่เกี่ยวกับพืช มีบทบาทสำคัญทำให้ตัวละครหรือเหตุการณ์ใดเหตุการณ์หนึ่งพลิกผัน ส่งผลต่อการพัฒนาและการคลี่คลายท้องเรื่อง ส่วนประการที่สอง พืชในวรรณกรรมนิทานอีสานกับความหมายเชิงวัฒนธรรม พบว่า 1) พืช คือ สัญลักษณ์ของอำนาจธรรมชาติมีพลังอำนาจลบล้างความอหังการของมนุษย์ที่วางตนอยู่เหนือสรรพสิ่งทั้งปวง 2) พืช คือ สัญลักษณ์ของเสาค้ำฟ้า มีความลึกลับยากแก่การหยั่งรู้ และเป็นพืชที่เชื่อมระหว่างโลกสามัญกับโลกศักดิ์สิทธิ์ 3) พืช คือ สัญลักษณ์ของคติความเชื่อทางศาสนา ซึ่งสะท้อนให้เห็นความจริงอันประเสริฐ 4 ประการ หรืออริยสัจ 4 ซึ่งข้อค้นพบใหม่เกี่ยวกับพืชนั้น ทำให้เห็นว่า พืช คือ ภาพแทนของธรรมชาติที่มีพลังอำนาจ ลึกลับ ยากแก่การหยั่งรู้ของมนุษย์ และยากยิ่งที่มนุษย์จะสามารถควบคุมอำนาจนั้นได้ ฉะนั้นมนุษย์ควรตระหนักว่าไม่ควรเบียดเบียนธรรมชาติ เพราะเมื่อไรก็ตามที่ธรรมชาติแสดงพลังอำนาจนั้นออกมา นั่นก็คือภัยพิบัติของมวลมนุษยชาติ

The objectives of this article are 1. to study two aspects of Isaan folklores: backgrounds to the folklores and the plant motifs, and 2. to study the plant motif in Isaan folklores and their cultural meanings by using the descriptive analysis. The primary texts of this research are four Isaan floklores: 1. Khulu and Nang-Ua, 2. Thao Khanthanam, 3. Phaya Khan Khak, and 4. Phra Lak Phra Lam. The findings can be divided into two aspects. In terms of the backgrounds to the folklores, the study shows that Khulu and Nang Ua was written as a tragedy while Thao Khanthanam, Phaya Khan Khak, and Phra Lak Phra Lam are similar to stories in the Jatakas tales and they suggest moral lessons as well as some explanations about origins of places. In addition, the plant motifs in all the four selected folklores play important roles in making the turning points of the stories, and this contributes to the denouement of the stories. In terms of the connections between the plant motifs and their cultural meanings, the findings can be divided into three concepts. Firstly, plants symbolize environment that overpowers human beings who believe in anthropocentricism. Secondly, plants are the symbol of “the sky’s pillars,” which are mysterious and difficult to understand. They are also the connection between the secular world and the sacred world. Thirdly, plants are the symbol of religious beliefs. They suggest the noble truth or the four noble truths in Buddhism. These new findings on plants are indicative of the powerful and mystic power of plants that is beyond human understanding and human control. These results suggest that the folklores imply that humans should not take advantage of nature because they will never overcome the nature.