มนายสนูน : นาฏกรรมจากความเชื่อแม่ซื้อของชาวเขมรถิ่นไทยในจังหวัดสุรินทร์ (Manai Sanoon: Performance of “Past Life Mother” – the belief of Thai Khmer in Surin Province, Thailand)

Abstract

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพิธีกรรม ความเชื่อ ขั้นตอนและองค์ประกอบทางนาฏกรรมจากความเชื่อแม่ซื้อของชาวเขมรถิ่นไทยในจังหวัดสุรินทร์ ศึกษาด้วยวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ การรวบรวมข้อมูลจากเอกสาร การดำเนินกิจกรรมภาคสนาม การสัมภาษณ์เชิงลึกและการสังเกตการณ์ ผลการศึกษาพบว่า นาฏกรรมในพิธีกรรมมนายสนูนของกลุ่มวัฒนธรรมเขมรถิ่นไทยเป็นพิธีกรรมที่เกี่ยวกับวัฏจักรชีวิตในช่วงวัยเกิด ตามความเชื่อเรื่องแม่ซื้อหรือเทพยดาผู้ดูแลเด็กมาตั้งแต่อดีตชาติตามมาหยอกล้อ หรือไม่พอใจในการเลี้ยงดูของมารดา เป็นสาเหตุให้เด็กเกิดอาการเจ็บป่วย หรือร้องไห้โดยไม่มีสาเหตุ จึงมีการจัดพิธีกรรมเพื่อบูชาแม่ซื้อ ประกอบพิธีโดยแม่ครูร่างทรง ขั้นตอนเริ่มด้วยบูชาครู การเข้าทรงแม่ซื้อการแบ่งลูก และการรับขวัญ มีองค์ประกอบทางนาฏกรรมที่แสดงบทบาทหน้าที่ของแม่ในด้านงานบ้าน งานครัว เช่น การตำข้าวฝัดข้าว หุงข้าว ทำกับข้าว และเลี้ยงดูลูกในวัยแรกเกิดด้วยความเหนื่อยยาก มีการบรรเลงดนตรีประกอบ ขับร้องพรรณนาถึงบุญคุณของแม่และความสัมพันธ์ระหว่างแม่กับลูกตั้งแต่อดีตชาติ นาฏกรรมนี้มุ่งแสดงบทบาทของแม่ให้เห็นถึงภาระในการเลี้ยงดูลูกและสมาชิกในครอบครัว สารพันปัญหาในการเลี้ยงลูก มีการต่อรองและสร้างข้อสัญญาระหว่างครอบครัวของเด็กและแม่ซื้อเพื่อให้เด็กหายขาดจากอาการเจ็บป่วย และการขอพรให้เด็กเจริญเติบโตสมบูรณ์ด้วยพลานามัยและสติปัญญานาฏกรรมนี้แสดงถึงความรักและการเอาใจใส่กับสมาชิกในครอบครัว ความสัมพันธ์ทางเครือญาติ และความหลากหลายของวิธีการบำบัดโรค สะท้อนผ่านพิธีกรรม การปฏิบัติ สาระและวิธีการเลี้ยงดูเด็กในวัยแรกเกิด อันเป็นการสร้างสิ่งแวดล้อมให้สำนึกในพระคุณบุพการี

This research aimed to investigate the rituals, beliefs, and terpsichorean elements within the belief in the “Past Life Mother” of Thai Khmer community in Surin Province, Thailand. The research was conducted with qualitative research methods, and data was collected via fieldwork activities, in-depth interviews, and observations. The findings showed that the terpsichorean activities in Manai Sanoon ritual of Thai Khmer group are related to infancy. According to the belief, when an infant contracted an illness or cried for no apparent reason, it was attributed to the visit of the Past Life Mother or Fairy God Mother from the infant’s past life. She was believed to play with the infant or express dissatisfaction with the way the mother had raised the baby. Therefore, a ritual to appease the Past Life Mother was organized through a medium. The ritual included honoring the medium, communicating with the Past Life Mother, inviting her to possess the medium, agreeing to jointly own the baby, and blessing the baby’s soul. There were terpsichorean elements to represent household chores of the mother, such as pounding half-milled rice, separating husk using a bamboo sifter, cooking rice, cooking, and taking care of a newborn with difficulties. They incorporated music and singing into the performance to narrate the mother’s favors and the bond between the mother and the baby from their past life. This performance exhibited the mother’s duties in taking care of the baby, as well as everyone in the family, and emphasized the difficulties of raising a baby. Moreover, an agreement was made between the baby’s family and the Past Life Mother to bless the baby, ensuring it would never fall sick again and would be filled with healthiness and wit. The performance reflected the bond among relatives and the diversity in curing diseases with rituals, practices, and ways of raising a child during his or her infancy, creating an environment that serves as a reminder of individuals parents’ kindness.