“ตัวตน” และ “พื้นที่” ของแฟนดอมไอดอลในภูมิทัศน์ดิจิทัล (“Being” and “Space” of idol fandoms in the digital landscape)

Abstract

แม้มีงานศึกษาตัวตนและพื้นที่ของแฟนดอมจำนวนหนึ่ง แต่การวิเคราะห์ในมิติโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรมยังจำกัด บทความนี้จึงนำเสนอปรากฏการณ์แฟนไอดอลผ่านมโนทัศน์กระบวนการผลิตพื้นที่ของ Henri Lefebvre และแนวคิดตัวตนของ Martin Heidegger เพื่ออธิบายว่าภูมิทัศน์ดิจิทัลส่งผลต่อ “ตัวตน” และ “พื้นที่” ของแฟนดอมไอดอลอย่างไร ผู้เขียนพบว่า การใช้ชีวิตในสภาพแวดล้อมดิจิทัลส่งผลให้แฟนคลับไอดอลก่อรูปตัวตนรูปแบบใหม่ ได้แก่ แฟนข้อมูล (data fans) และแฟนมืออาชีพ (professional fans) ตัวตนเหล่านี้เกิดจากปฏิบัติการทางสังคม (spatial practice) ผ่านการสะสมแลกเปลี่ยนทุน โดยแฟนข้อมูลเปลี่ยนทุนวัฒนธรรมให้เป็นทุนความสนใจ และเปลี่ยนทุนความสนใจไปสู่ทุนเศรษฐกิจและทุนทางสังคม ขณะแฟนมืออาชีพใช้ประโยชน์จากการสื่อสารแบบเครือข่ายและพื้นที่ไหลเวียน (space of flow) มาจัดโครงสร้างและรูปแบบการสนับสนุนไอดอลตามทุนที่แฟนครอบครอง ตัวตนของแฟนไอดอลจึงมิได้เป็นเพียงผู้บริโภควัฒนธรรม หากเป็นผู้กำหนดทิศทางการผลิตและจัดระเบียบพื้นที่ภายใต้วัฒนธรรมดิจิทัล เทคโนโลยีดิจิทัลยังทำให้ชุมชนแฟนออนไลน์เป็นพื้นที่ไหลเวียนแบบเครือข่ายซ้อนเครือข่าย เกิดการปะทะสังสรรค์กันระหว่างวัฒนธรรมแฟนกับวัฒนธรรมย่อยอื่น โดยเฉพาะวัฒนธรรม ACGN และ LGBTQ ซึ่งเชื่อมโยงกันทั้งระดับชาติและนานาชาติ เทคโนโลยีดิจิทัลและโฮโลแกรมยังก่อให้เกิดพื้นที่ใหม่ ซึ่งเป็นส่วนผสมระหว่างพื้นที่กายภาพกับพื้นที่เสมือนจริง ส่งผลให้การรับรู้ความหมายที่มีต่อพื้นที่ เวลา และระยะห่างระหว่างไอดอลกับแฟนเปลี่ยนแปลงอย่างสิ้นเชิง โดยสรุปปฏิบัติการเชิงพื้นที่และการใช้ประโยชน์จากพื้นที่ทำให้แฟนดอมไอดอลเป็นภาพแสดงแทนกระบวนการผลิตและผลิตซ้ำการเคลื่อนย้ายข้ามพรมแดนของผู้คน สื่อ เทคโนโลยี และทุน

Although research on identity and space in fandom studies has grown, socio-cultural structural analysis remains limited. This article draws on Henri Lefebvre’s concept of the production of space and Martin Heidegger’s notion of “being” to examine how the digital landscape shapes idol fans’ sense of self and the spatial organization of idol fandoms. The study shows that living in a digital environment enables fans to develop new forms of identity, namely “data fans” and “professional fans.” These identities are derived from spatial practice involving the accumulation and exchange of capital: data fans transform cultural capital—such as digital literacy—into attention capital, which is further converted into economic and social capital, while professional fans use networked communication and spaces of flow to organize support for idols according to the types of capital they hold. In this way, idol fans go beyond cultural consumption to influence production processes and organize space within the digital cultural system. Digital technologies also turn online fan communities into interconnected circulation networks, fostering interaction and negotiation between fan culture and other subcultures, particularly ACGN and LGBTQ, at both national and international levels. Advances in digital and holographic technologies further construct hybrid spaces that blend physical and virtual realms, altering perceptions of space, time, and proximity between idols and fans. In conclusion, fans’ spatial practices and use of space make idol fandom a representational area for the production and reproduction of the cross-border flows of people, media, technology, and capital.