มนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ในศตวรรษที่ 21 (Humanities and social sciences in the 21st century)

Abstract

บทความฉบับนี้เป็นปาฐกถานำในการประชุมออนไลน์ เมื่อวันที่ 21 เมษายน 2564 ซึ่งคณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากรเป็นผู้จัด โดยมีนักศึกษาระดับปริญญาตรีจาก 7 สถาบัน เข้าร่วมประชุม ผู้เขียนได้ปรับปรุงและขยายบทความต้นฉบับเพื่อที่จะเอื้อให้สื่อสารได้กับกลุ่มผู้รับต่างวัยและต่างวุฒิภาวะ ผู้ซึ่งมีความสนใจในบทบาทของมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ในคริสต์ศตวรรษที่ 21 ผู้เขียนจำเป็นที่จะต้องเท้าความถึงขนบอุดมศึกษาดั้งเดิมของตะวันตก เพราะอุดมศึกษาไทยได้เรียนรู้และรับรู้จากขนบตะวันตกมาเป็นส่วนใหญ่ โดยที่กลุ่มวิชาใหญ่ ๆ 3 กลุ่ม คือ วิทยาศาสตร์ สังคมศาสตร์ และมนุษยศาสตร์ควรจะพุ่งเป้าไปสู่จุดหมายปลายทางอันเป็นอุดมคติ คือ ความสำนึกในคุณค่าของความเป็นมนุษย์ อุดมศึกษาไทยยังอยู่ในกระบวนการแสวงหาอัตลักษณ์ของตนเอง และในบางครั้งก็หลงทางไปสู่ความเข้าใจผิดในเรื่องของวิชาการและในเรื่องของการจัดการ ในขณะที่แก่นแท้ของการศึกษาไทย ซึ่งตั้งอยู่บนรากฐานของวิทยาทานและสัมพันธภาพแนวนอนในระดับชุมชนถูกมองข้ามไป และก็เพิ่งจะมีการเริ่มทำความเข้าใจและรื้อฟื้นวัฒนธรรมไทยในด้านนี้ขึ้นมา ศตวรรษที่ 21 ถูกบีฑาด้วยกิเลสนานัปการ โดยที่มีการใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โดยเฉพาะเทคโนโลยีดิจิทัลไปในทางที่ผิด ๆ บทความฉบับนี้เป็นปาฐกถานำในการประชุมออนไลน์ เมื่อวันที่ 21 เมษายน 2564 ซึ่งคณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากรเป็นผู้จัด โดยมีนักศึกษาระดับปริญญาตรีจาก 7 สถาบัน เข้าร่วมประชุม ผู้เขียนได้ปรับปรุงและขยายบทความต้นฉบับเพื่อที่จะเอื้อให้สื่อสารได้กับกลุ่มผู้รับต่างวัยและต่างวุฒิภาวะ ผู้ซึ่งมีความสนใจในบทบาทของมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ในคริสต์ศตวรรษที่ 21 ผู้เขียนจำเป็นที่จะต้องเท้าความถึงขนบอุดมศึกษาดั้งเดิมของตะวันตก เพราะอุดมศึกษาไทยได้เรียนรู้และรับรู้จากขนบตะวันตกมาเป็นส่วนใหญ่ โดยที่กลุ่มวิชาใหญ่ ๆ 3 กลุ่ม คือ วิทยาศาสตร์ สังคมศาสตร์ และมนุษยศาสตร์ควรจะพุ่งเป้าไปสู่จุดหมายปลายทางอันเป็นอุดมคติ คือ ความสำนึกในคุณค่าของความเป็นมนุษย์ อุดมศึกษาไทยยังอยู่ในกระบวนการแสวงหาอัตลักษณ์ของตนเอง และในบางครั้งก็หลงทางไปสู่ความเข้าใจผิดในเรื่องของวิชาการและในเรื่องของการจัดการ ในขณะที่แก่นแท้ของการศึกษาไทย ซึ่งตั้งอยู่บนรากฐานของวิทยาทานและสัมพันธภาพแนวนอนในระดับชุมชนถูกมองข้ามไป และก็เพิ่งจะมีการเริ่มทำความเข้าใจและรื้อฟื้นวัฒนธรรมไทยในด้านนี้ขึ้นมา ศตวรรษที่ 21 ถูกบีฑาด้วยกิเลสนานัปการ โดยที่มีการใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โดยเฉพาะเทคโนโลยีดิจิทัลไปในทางที่ผิด ๆ และผลที่ตามมาคือ ความล่มสลายของธรรมชาติในรูปแบบต่าง ๆ ที่เราเริ่มจะมองเห็น และเราก็เพิ่งจะตื่นตัวขึ้นรับหลักการของการอ่อนน้อมถ่อมตนและจริยธรรม การเรียนรู้วิชาแต่ถ่ายเดียวไม่พอเสียแล้ว และศิลปะของการเรียนวิธีการเรียนรู้ ซึ่งมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ได้พยายามจะสนับสนุนให้เกิดขึ้นมานานแล้ว กำลังจะกลายเป็นทิศทางหลักของยุคใหม่ และผลที่ตามมาคือ ความล่มสลายของธรรมชาติในรูปแบบต่าง ๆ ที่เราเริ่มจะมองเห็น และเราก็เพิ่งจะตื่นตัวขึ้นรับหลักการของการอ่อนน้อมถ่อมตนและจริยธรรม การเรียนรู้วิชาแต่ถ่ายเดียวไม่พอเสียแล้ว และศิลปะของการเรียนวิธีการเรียนรู้ ซึ่งมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ได้พยายามจะสนับสนุนให้เกิดขึ้นมานานแล้ว กำลังจะกลายเป็นทิศทางหลักของยุคใหม่

The present paper was an inaugural lecture delivered at an online conference on April 21, 2021, organized by the Faculty of Arts, Silpakorn University, with the participation of undergraduates from seven Thai institutions. The author has revised and expanded the original lecture to facilitate communication with a diverse audience of varying intellectual maturities who may be interested in the role of the humanities and social sciences in the 21^st century. Anchoring the various disciplines in the Western tradition of higher education, from which the Thai counterpart has drawn significantly, the author demonstrates how the three main groups of subjects should logically and ideally converge toward the ultimate goal of fostering an awareness of human values. Thai higher education has wrestled with the challenge of defining its identity, often veering into misconceptions regarding certain disciplines as well as modes of management. Meanwhile, the essence of Thai education, rooted in selfless giving and horizontal relationship at the community level, has been overlooked and is only recently being rediscovered and reintegrated. The present century, having allowed itself to be misled by science and technology, and particularly digital advancements, has been plagued by material greed, thereby precipitating various kinds of natural disasters. It is now beginning to awaken to the importance of humility and ethics. Mere knowledge-based learning no longer suffices, and the art of learning how to learn – a skill long cultivated by the humanities and social sciences – is now becoming the order of the day.