ตำนานเมืองล่มสำนวนภาคเหนือและภาคอีสานของไทย : มโนทัศน์โลกาวสานและจริยศาสตร์สิ่งแวดล้อม (The mythical lost cities of Thailand in the narratives of the Northern and Northeastern regions: concepts of apocalypse and environmental ethics)

Abstract

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาตำนานเมืองล่มสำนวนภาคเหนือและภาคอีสานของไทยใน 2 ประเด็น คือ ประเด็นแรก เพื่อศึกษามโนทัศน์โลกาวสาน และประเด็นที่สอง เพื่อศึกษาจริยศาสตร์สิ่งแวดล้อม เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้การวิเคราะห์เชิงอรรถาธิบาย พรรณนาความจากเอกสารตามกรอบแนวคิดโลกาวสานและเลือกจากตำนานที่มีเนื้อหากล่าวถึงเมืองล่มสำนวนที่เป็นประเพณีลายลักษณ์ จำนวน 3 เรื่อง ได้แก่ ท้าวคัทธนาม ผาแดงนางไอ่ และสิงหนวัติ เพื่อให้เกิดองค์ความรู้ใหม่ที่เชื่อมโยงระหว่างตำนานและนิทานปรัมปรากับแนวคิดร่วมสมัย อันเป็นประโยชน์ต่อแนวทางการอนุรักษ์ธรรมชาติด้วยภูมิปัญญาเชิงนิเวศแบบดั้งเดิม ผลการศึกษาพบว่า มโนทัศน์โลกาวสานในตำนานเมืองล่มนั้น เป็นการนำเสนอให้เห็นอัตภาพและพฤติกรรมของมนุษย์ รวมทั้งเรื่องศีลธรรมและคุณลักษณะบางประการของมนุษย์ มี 2 ประการ คือ 1) มโนทัศน์โลกาวสาน คือ การแย่งชิงทรัพยากรทางธรรมชาติ เป็นการแย่งชิงเพื่อครอบครองและการอยู่รอด 2) มโนทัศน์โลกาวสาน คือ การล่มสลายของระบบศีลธรรม เป็นการล่มสลายของศีลธรรมที่มนุษย์มีต่อธรรมชาติ สำหรับจริยศาสตร์สิ่งแวดล้อมนั้น เป็นการนำเสนอภาพจริยธรรมของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ 2 ด้าน คือ 1) ด้านมนุษย์ต่อธรรมชาติ คือกล่าวถึงอำนาจของธรรมชาติ ซึ่งโลกธรรมชาติและสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ มีอำนาจที่ซ่อนเร้นยากแก่การหยั่งรู้ของมนุษย์ และ 2) ด้านมนุษย์ต่ออำนาจเหนือธรรมชาติ คือกล่าวถึงสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ โดยสัตว์เผือกคือภาพแทนของธรรมชาติที่เป็นอื่นที่มีอำนาจเหนือธรรมชาติอันเป็นสิ่งที่มนุษย์ไม่สามารถควบคุมหรือหยั่งรู้ได้โดยสิ้นเชิง ถือว่าเป็นการยกระดับการปกป้องและรักษาสวัสดิภาพของสัตว์

This research article aims to study the mythical lost cities in the narratives of the Northern and Northeastern regions of Thailand in two aspects. The first aspect is the concept of the apocalypse, and the second is environmental ethics. This is a qualitative study using descriptive-interpretive analysis based on documentary research, following the framework of the concept of the apocalypse. It examines three legends that mention lost cities as part of traditional narratives, namely, Thao Khatthana, Phadaeng Nang Ai, and Singhanawat, to generate new knowledge linking legends and traditional folk tales with contemporary ideas. This study contributes to the conservation of nature using traditional ecological wisdom. The findings reveal that the concept of the apocalypse in mythical lost cities highlights human identity and behavior, as well as moral issues and certain human characteristics. Two key aspects emerge: 1) the apocalypse as a struggle for natural resources, where competition arises over possession and survival, and 2) the apocalypse as the collapse of moral system, referring to the deterioration of human ethical relationships with nature. Regarding environmental ethics, the study presents the ethical relationship between humans and nature in two areas: 1) the human-nature relationship, which examines the power of nature, emphasizing that the natural world and other living beings possess inherent forces beyond human comprehension, and 2) the human-supernatural relationship, which discusses sacred animals, particularly albino animals, as representations of nature’s “otherness” with supernatural power that humans cannot fully control or comprehend. This perspective underscores the importance of protecting and preserving animal well-being.