การศึกษาและพัฒนาอัตลักษณ์ผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมเครื่องเบญจรงค์สู่การสร้างสรรค์ประติมากรรมโคมไฟร่วมสมัย (The study and development of the cultural identity of traditional Thai Benjarong (Five-Colored) ceramics for the creative design of contemporary lantern sculptures)

Abstract

เครื่องเบญจรงค์เป็นงานศิลปหัตถกรรมทางวัฒนธรรมของไทยที่สะท้อนให้เห็นถึงศิลปะเชิงช่างชั้นสูงอันเกิดจากภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดมาอย่างยาวนาน ในงานวิจัยครั้งนี้ จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาวิเคราะห์อัตลักษณ์เครื่องเบญจรงค์ที่สามารถนำมาประยุกต์ในการสร้างสรรค์ 2) เพื่อสร้างสรรค์ประติมากรรมโคมไฟร่วมสมัยจากอัตลักษณ์เครื่องเบญจรงค์ และ 3) เพื่อรวบรวมกระบวนการในการสร้างสรรค์ การวิเคราะห์ สังเคราะห์เพื่อนำไปสู่องค์ความรู้ โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยแบบผสมผสาน ทั้งเชิงคุณภาพและสร้างสรรค์ผลงาน เก็บรวบรวมข้อมูลจากการสำรวจ สัมภาษณ์กลุ่มผู้ทำเครื่องเบญจรงค์ ผลการศึกษาพบว่า อัตลักษณ์ของเครื่องเบญจรงค์ คือ การใช้สีและการเขียนลวดลาย เป็นภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่แสดงความเป็นไทย สำหรับกระบวนการออกแบบสร้างสรรค์รูปทรงประติมากรรมโคมไฟนั้น ได้มีการผสมผสานรูปทรงเครื่องปั้นดินเผาโบราณ หม้อ ไห 3 ขา กับรูปทรงธรรมชาติให้เกิดจังหวะลีลาของเส้นนำมาประกอบสัดส่วนกันเกิดเป็นรูปทรงประติมากรรมโคมไฟร่วมสมัยแบบตั้งโต๊ะ การออกแบบลวดลายและสีได้รับแรงบันดาลใจจากลวดลายพรรณพฤกษา องค์ประกอบของลายเกิดจากจังหวะของการลื่นไหลของเส้นทอง และลวดลายพรรณพฤกษาประสานสัมพันธ์กับรูปทรงประติมากรรมโคมไฟ วิธีการใช้สี เทคนิคการลงสีบนเคลือบตามแบบของการทำเครื่องเบญจรงค์ และตัดเส้นด้วยการลงทอง (ลายน้ำทอง) เผาที่อุณหภูมิ 800 องศาเซลเซียส ผลงานการสร้างสรรค์ครั้งนี้เกิดองค์ความรู้ด้านเทคนิค ทักษะกระบวนการเชิงช่างที่เชื่อมโยงระหว่างงานศิลปะร่วมสมัยกับงานหัตถศิลป์อัตลักษณ์เครื่องเบญจรงค์ไทย องค์ความรู้ที่ได้สามารถนำไปเป็นแนวทางการพัฒนาผลิตภัณฑ์จากวัฒนธรรมให้มีความร่วมสมัยและตอบโจทย์ต่อผู้ใช้งานมากยิ่งขึ้น

Benjarong ceramic ware represents a form of Thai cultural craftsmanship that reflects sophisticated artistic skill, derived from local wisdom and preserved through generations. This research aims to: 1) study and analyze the identity of Benjarong ware that can be adapted for creative design, 2) create contemporary lantern sculptures inspired by the unique characteristics of Benjarong ware, and 3) compile the creative processes, analysis, and synthesis into a cohesive body of knowledge. The study employs a mixed-methods approach, combining qualitative research with creative design practice. Data were collected through surveys and interviews with Benjarong artisans. Findings reveals that the identity of Benjarong ware lies in its vibrant colors and intricate patterns, which embody Thai cultural wisdom. The creative design of the lantern sculptures integrates forms from ancient pottery–such as three-legged vessels and traditional jars–with organic shapes inspired by nature. This synthesis results in rhythmic, flowing lines that define the proportions of contemporary tabletop lantern sculptures. The patterns and color schemes are inspired by floral motifs, with gold lines flowing in harmony with the sculptural form. The coloring technique follows traditional Benjarong methods, using enamel paints and gold lining (Lai Nam Thong), fired at 800°C. This creative endeavor contributes new knowledge by bridging artistic techniques with craftsmanship, connecting contemporary art with the traditional identity of Thai Benjarong ware. The resulting knowledge can serve as a framework for developing culturally inspired, modern products that resonate with today’s users.