ความเป็นไปได้ของรูปทรงหลังคามณฑปพระพุทธบาทสระบุรีในสมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 (Possible roof forms of the Mondop of Phra Phutthabat, Saraburi during the reign of King Sanphet VIII)

Abstract

การศึกษาที่ผ่านมาส่วนใหญ่เชื่อว่ารูปแบบของมณฑปพระพุทธบาทสระบุรี ซึ่งเป็นหลังคาย่อมุมดังที่ปรากฏในปัจจุบัน เป็นรูปแบบที่มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา อย่างไรก็ตามมณฑปพระพุทธบาทสระบุรี ได้ผ่านการบูรณะหลายครั้งตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ นอกจากนั้นการศึกษาที่ผ่านมายังตั้งข้อสันนิษฐานว่า หลังคามณฑปเดิมอย่างน้อยตั้งแต่สมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 มีลักษณะเป็นมณฑปห้ายอดตามที่บันทึกในพระราชพงศาวดาร บทความนี้จึงนำเสนอความเป็นไปได้ของรูปทรงหลังคามณฑปพระพุทธบาทสระบุรี ที่ได้รับการบูรณะในสมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 หรือพระเจ้าเสือ (ครองราชย์ พ.ศ. 2246-2251) หลังจากแรกสร้างในสมัยพระเจ้าทรงธรรม (ครองราชย์ พ.ศ. 2154-2171) โดยใช้วิธีการศึกษาทั้งด้านประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมและสถาปัตยกรรมไทย ด้วยการหาช่องว่างทางวิชาการจากการสำรวจการศึกษาที่ผ่านมานำไปสู่การตั้งคำถามของการศึกษา แล้วทำการสำรวจภาคสนามทั้งการรังวัดสถาปัตยกรรมและถ่ายภาพ เพื่อนำมาวิเคราะห์และสันนิษฐานรูปแบบของสถาปัตยกรรม ผลการศึกษาได้นำเสนอสมมติฐานของรูปแบบหลังคามณฑปพระพุทธบาทแบบห้ายอดสมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 ได้เป็นสองแนวทาง คือ มณฑปแบบห้ายอดที่ยอดเล็กสี่ยอดตั้งอยู่ในทิศทั้งสี่อย่างเจดีย์เหลี่ยมห้ายอดเหนือรอยพระพุทธบาทวัดพระพุทธฉาย และมณฑปแบบห้ายอดซึ่งเกิดจากการย่อมุมของหลังคา ผลการวิเคราะห์นี้จะช่วยก่อให้เกิดข้อถกเถียงต่อลักษณะหลังคามณฑปแบบย่อมุมว่าเกิดขึ้นในช่วงเวลาใดในประวัติศาสตร์

Most recent studies have assumed that the current indented-corner roof form of the Mondop of Phra Phutthabat in Saraburi originated during the Ayutthaya period. However, the structure has undergone multiple restorations from the Ayutthaya through the Rattanakosin periods. Some scholars have hypothesized that the earlier roof form—at least during the reign of King Sanphet VIII—was a five-spire Mondop, as recorded in the royal chronicles. This research explores the possible roof forms of the Mondop during the restoration under King Sanphet VIII, or King Suea (r. 1703–1709 CE), following its original construction during the reign of King Songtham (r. 1611–1628 CE). The study employs methods from both architectural history and traditional Thai architecture, beginning with a literature review to identify academic gaps, followed by field surveys, architectural measurements, and photographic documentation. Based on this analysis, two possible interpretations of the five-spire roof form are proposed. First, a structure with four smaller spires positioned at the cardinal directions, similar to the square five-spire chedi above the Buddha's footprint at Wat Phutthachai. Second, a five-spire roof form created through the technique of corners indentation. These findings contribute to ongoing discussions regarding the origins and historical development of the indented-corner Mondop roof style in Thai architectural history.