อิทธิพลของกฎหมายต่างประเทศต่อพัฒนาการของระบบการฟ้องคดีอาญาโดยผู้เสียหายของประเทศไทย
คำสำคัญ:
ผู้เสียหาย, ฟ้อง, คดีอาญาบทคัดย่อ
สิทธิของผู้เสียหายในการนำคดีอาญามาฟ้องเป็นจารีตประเพณีที่อยู่คู่กับประเทศไทยมา
แต่โบราณ แม้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี 2475 นโยบายในการให้ผู้เสียหายมีสิทธิฟ้องคดีอาญาก็ยังคงอยู่ คณะกรรมการจัดทำประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาจึงศึกษากฎหมายต่างประเทศที่ให้ผู้เสียหายมีสิทธิฟ้องคดีอาญาได้ทุกประเภทความผิดเพื่อให้สอดคล้องกับ
จารีตประเพณีและนโยบายของรัฐบาลในสมัยนั้น และเลือกเอาหลักการฟ้องคดีอาญาโดยผู้เสียหายของกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาของประเทศแอฟริกาใต้มาเป็นต้นแบบเพราะถูกกดดันจากประเทศอังกฤษซึ่งมีอิทธิพลอย่างมากในยุคล่าอาณานิคม ทั้งนี้ ตามกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาของประเทศแอฟริกาใต้ ผู้เสียหายจะมีสิทธิฟ้องคดีอาญาก็ต่อเมื่อพนักงานอัยการปฏิเสธไม่ฟ้องคดีแล้วเท่านั้น แต่ประเทศไทยกลับอนุญาตให้ผู้เสียหายมีสิทธิฟ้องคดีอาญาคู่ขนานกับพนักงานอัยการ ทำให้มีการฟ้องคดีอาญาถูกนำมาใช้อย่างบิดเบือน ต่อมาศาลไทยซึ่งได้รับอิทธิพลจากกฎหมายอังกฤษนำหลักมือสะอาดซึ่งเป็นหลักกฎหมายเอควิตี้ของอังกฤษผสมผสานกับหลักความยินยอมไม่เป็นละเมิดมาสร้างเป็นหลักผู้เสียหายโดยนิตินัยขึ้นเพื่อจำกัดสิทธิการฟ้องคดีของผู้เสียหายบางประเภท
References
Draft Code of Criminal Procedure Vol. I. Vol. AC14 ปวอ 1. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2456.
Draft Code of Criminal Procedure Vol. Vi. Vol. AC14/5 ปวอ 6. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2457.
Draft Code of Criminal Procedure Vol. Xiv. Vol. AC14/13, ปวอ 14. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2465.
Draft Code of Criminal Procedure Vol. Xvi. Vol. AC14/15, ปวอ 16. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2467.
"Equity Jurisdiction to Enjoin Criminal Proceedings." The Yale Law Journal, Vol. 24, No. 4 24, no. 4 (Febuary 1915 1915). https://www.jstor.org/stable/787001.
"Injunction. Equity Jurisdiction to Enjoin Criminal Prosecution under Concededly Valid Statute." Virginia Law Review 22, no. 3 (January 1936). https://www.jstor.org/stable/1066558.
Statutes of the Cape of the Good Hope Passed by the Eight Parliament, 1889-1893. Cape Town: W A. Richards and Sons, Printers and Stationers, Castle St., 1894. https://repository.up.ac.za/handle/2263/55951.
Statutes of the Cape of the Good Hope Passed by the Third Parliament, 1864-1868. Cape Town: Saul Solomon & Co., Steam Printing Office, 1868. https://repository.up.ac.za/handle/2263/55955.
คำพิพากษากรรมการฎีกาบางเรื่อง ปี 129.
คำพิพากษากรรมการฎีกาบางเรื่อง เมษายน ถึง มิถุนายน ปี 123.
Bill, Howard W. "Equity and Criminal Law." Arkansas Law Notes 2000 (2000). https://ssrn.com/abstract=2145619.
Gilliéron, Gwladys. Public Prosecutors in the United States and Europe: Springer, 2014.
Lansdown, Charles W.H. The South African Criminal Procedure and Evidence Acts, 1917-1942 and the Children’s Act, 1937, Amended to 1942. 3 ed.: Juta & Co., Ltd, 1942.
Mujuzi, Jamil Ddamulira. "The History and Nature of the Right to Institute a Private Prosecution in South Africa." Fundamina 25, no. 1 (2019).
Parmelee, Maurice. The Principles of Anthropology and Sociology in Their Relations to Criminal Procedure. The Citizen’s Library of Economics, Politics, and Sociology, edited by Richard T. ELY. New York: Macmillan Co., 1917.
Plucknett, Theodore Frank Thomas. A Concise History of the Common Law. 4 ed. London: Butterworth & Co. (Publishers) Ltd., 1948.
Spence, George. The Equitable Jurisdiction of the Court of Chancery Volume 1. London: V. and R. Stevens and G.S. Norton, 1846.
Stenton, Doris Mary. Rolls of the Justices in Eyre: Being the Rolls of Pleas and Assizes for Gloucestershire, Warwickshire and Staffordshire, 1221, 1222. Vol. LIX. The Publications of the Selden Society, edited by The Selden Society. London: Bernard Quaritch, 11 Grafton Street, W., 1940.
Tennant, Hercules, and Edgar Michael Jackson. Statutes of the Cape of Good Hope, 1652-1895. Vol. I, 1652-1871. Cape Town: J.C. Juta & Co.,, 1895. https://repository.up.ac.za/handle/2263/56319.
Theal, George McCall. Records of the Cape Colony from February 1793. Vol. 32: Printed for the Government of the Cape Colony, 1905. https://archive.org/details/recordscapecolo29offigoog/page/n270/mode/2up.
เกียรติขจร วัจนะสวัสดิ์. คำอธิบายกฎหมายอาญา ภาค 1 เล่ม 1. ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 11, (แก้ไขเพิ่มเติม). ed. กรุงเทพ: บริษัท กรุงสยาม พับลิชชิ่ง จำกัด, 2562.
คณะนิติศาสตร์, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. บันทึกคําสัมภาษณ์ พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา): วิญญูชน, 2557. https://books.google.co.th/books?id=_2SNrgEACAAJ.
คณิต ณ นคร. กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา. 6 ed. กรุงเทพฯ: บริษัทสำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2546.
คณิต ณ นคร. กฎหมายอาญา ภาคทั่วไป. 6 ed. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2560.
คณิต ณ นคร. ผู้เสียหายในคดีอาญา. กฎหมายปริทรรศน์ในวารสารอัยการ และอื่น ๆ. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์ วิญญูชน จำกัด, 2562.
จดหมายเหตุแห่งชาติ. Report on the Proposed Code of Penal Procedure for the Kingdom of Siam Submitted to the Minister of Justice by the Legislative Adviser. ร.5 ย 23/4. Bangkok, July 1910.
ชาญชัย แสวงศักดิ์ และวรรณชัย บุญบำรุง. สาระน่ารู้เกี่ยวกับการจัดทำประมวลกฎหมายของต่างประเทศและของไทย. 1 ed. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์นิติธรรม, 2543. http://web.krisdika.go.th/data/outsitedata/article77/file77/f02.pdf.
ชาญวิทย์ เกษตรศิริ และวิกัลย์ พงศ์พนิตานนท์. ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย. กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2553.
ทวี เจริญพิทักษ์. คำอธิบายโดยพิศดาร และระเบียบปฏิบัติประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา. พระนคร: อักษรสารการพิมพ์, 2492.
ปิติ โพธิวิจิตร. "ระบบการทดแทนค่าเสียหายโดยรัฐตามพระราชบัญญัติค่าตอบแทนผู้เสียหาย และค่าทดแทนและค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในดคีอาญา พ.ศ. 2544." วันรพี 2549, คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (2549).
พงษ์นรินทร์ ศรีประเสริฐ. "กระบวนการตรวจสอบความจริงในคดีอาญา ศึกษาจากกฎหมายตราสามดวง." มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2549. http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:113129.
พรรคดี ผกากรอง. "การจัดร่างประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์แห่งสยาม : พ.ศ. 2451-2478." มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2537. Accessed วันที่ 2 เมษายน 2563. http://www.thapra.lib.su.ac.th/objects/thesis/fulltext/snamcn/Pakdi_Phagagrong/Pakdi_Phagagrong_fulltext.pdf.
พระนิติการณ์ประสม. ธร์มสาร ปีที่ 20 ฉะบับที่ 12 (ตอน 2), 2480.
พระนิติการณ์ประสม. ธร์มสาร เล่ม 14 คำพิพากษาฎีกา พ.ศ. 2473: โรงพิมพ์บำรุงนุกูลกิจ, 2473. http://www.library.coj.go.th/Openmedia/index?f=../file_upload/module/manage_digital_file/digital_file/00e7d10f.pdf.
พระยาวิศิษฏ์ธรรมธาดา (ยุเหล็ง อัศวนนท์). พระราชบัญญัติวิธีพิจารณาความอาชญา กับคำพิพากษาฎีกาบรรทัดฐานแผนกวิธีพิจารณาความอาชญา. Rare Books, 2474. https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:47927.
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวง ตรา 3 ดวง เล่ม 1. Thammasat University Textbooks, 2482. http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:89097.
โรม บุนนาค. ชุดบันทึกแผ่นดิน ตอน. บันทึกแผ่นดิน. กรุงเทพฯ: สยามอินเตอร์มัลดิมีเดีย, 2548.
วิศิษฎ์ธรรมธาดา (ยุเหล็ง อัศวนนท์), พระยา. กฎหมายลักษณอาชญา กับคำพิพากษาฎีกาบันทัดฐานแผนกความอาชญา (เรียงตามมาตรา) ภาค 1 แต่มาตรา 1 ถึงมาตรา 96. Rare Books: โรงพิมพ์กิมหลีหงวน, 2474.
สาลีพันธ์, ฐณิชา. "ผลกระทบการใช้สิทธิผู้เสียหายฟ้องคดีอาญาในความผิดอันเกิดจากการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าพนักงาน." วารสารวิชาการเฉลิมกาญจนา ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม-ธันวาคม (2560).
สุรัชดา รีคี. เอควิตี้ : หลักแห่งความยุติธรรมในกฎหมายอังกฤษ. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2562.
แสวง บุญเฉลิมวิภาส. ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย. 3 ed. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2545.
หทัยกานต์ ชัยกูล. "หลักมาศาลด้วยมือสะอาดกับหลักเกณฑ์ความเป็นผู้เสียหายในคดีอาญาตามกฎหมายไทย." มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2557.
หยุด แสงอุทัย. คำอธิบายกฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ. 127. พิมพ์ครั้งที่ 5 แก้ไขเพิ่มเติม ed. 2548, Reprint. กรุงเทพฯ: วิญญูชน, 2497.
อรรถไกวัลวที และสุข เปรุนาวิน. ระบบอัยการและศาลทหาร. พระนคร: โรงพิมพ์ของสมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย, 2510.
อรรถพล ใหญ่สว่าง. "ผู้เสียหายในคดีอาญา." มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2524. http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:119146.
Draft Code of Criminal Procedure Vol. Vi. Vol. AC14/5 ปวอ 6. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2457.
Draft Code of Criminal Procedure Vol. Xiv. Vol. AC14/13, ปวอ 14. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2465.
Draft Code of Criminal Procedure Vol. Xvi. Vol. AC14/15, ปวอ 16. The Archives of the History of Thai Codification. Tha Chang Wang Na, Bangkok: Tha Chang Wang Na, Bangkok, 2467.
"Equity Jurisdiction to Enjoin Criminal Proceedings." The Yale Law Journal, Vol. 24, No. 4 24, no. 4 (Febuary 1915 1915). https://www.jstor.org/stable/787001.
"Injunction. Equity Jurisdiction to Enjoin Criminal Prosecution under Concededly Valid Statute." Virginia Law Review 22, no. 3 (January 1936). https://www.jstor.org/stable/1066558.
Statutes of the Cape of the Good Hope Passed by the Eight Parliament, 1889-1893. Cape Town: W A. Richards and Sons, Printers and Stationers, Castle St., 1894. https://repository.up.ac.za/handle/2263/55951.
Statutes of the Cape of the Good Hope Passed by the Third Parliament, 1864-1868. Cape Town: Saul Solomon & Co., Steam Printing Office, 1868. https://repository.up.ac.za/handle/2263/55955.
คำพิพากษากรรมการฎีกาบางเรื่อง ปี 129.
คำพิพากษากรรมการฎีกาบางเรื่อง เมษายน ถึง มิถุนายน ปี 123.
Bill, Howard W. "Equity and Criminal Law." Arkansas Law Notes 2000 (2000). https://ssrn.com/abstract=2145619.
Gilliéron, Gwladys. Public Prosecutors in the United States and Europe: Springer, 2014.
Lansdown, Charles W.H. The South African Criminal Procedure and Evidence Acts, 1917-1942 and the Children’s Act, 1937, Amended to 1942. 3 ed.: Juta & Co., Ltd, 1942.
Mujuzi, Jamil Ddamulira. "The History and Nature of the Right to Institute a Private Prosecution in South Africa." Fundamina 25, no. 1 (2019).
Parmelee, Maurice. The Principles of Anthropology and Sociology in Their Relations to Criminal Procedure. The Citizen’s Library of Economics, Politics, and Sociology, edited by Richard T. ELY. New York: Macmillan Co., 1917.
Plucknett, Theodore Frank Thomas. A Concise History of the Common Law. 4 ed. London: Butterworth & Co. (Publishers) Ltd., 1948.
Spence, George. The Equitable Jurisdiction of the Court of Chancery Volume 1. London: V. and R. Stevens and G.S. Norton, 1846.
Stenton, Doris Mary. Rolls of the Justices in Eyre: Being the Rolls of Pleas and Assizes for Gloucestershire, Warwickshire and Staffordshire, 1221, 1222. Vol. LIX. The Publications of the Selden Society, edited by The Selden Society. London: Bernard Quaritch, 11 Grafton Street, W., 1940.
Tennant, Hercules, and Edgar Michael Jackson. Statutes of the Cape of Good Hope, 1652-1895. Vol. I, 1652-1871. Cape Town: J.C. Juta & Co.,, 1895. https://repository.up.ac.za/handle/2263/56319.
Theal, George McCall. Records of the Cape Colony from February 1793. Vol. 32: Printed for the Government of the Cape Colony, 1905. https://archive.org/details/recordscapecolo29offigoog/page/n270/mode/2up.
เกียรติขจร วัจนะสวัสดิ์. คำอธิบายกฎหมายอาญา ภาค 1 เล่ม 1. ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 11, (แก้ไขเพิ่มเติม). ed. กรุงเทพ: บริษัท กรุงสยาม พับลิชชิ่ง จำกัด, 2562.
คณะนิติศาสตร์, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. บันทึกคําสัมภาษณ์ พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา): วิญญูชน, 2557. https://books.google.co.th/books?id=_2SNrgEACAAJ.
คณิต ณ นคร. กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา. 6 ed. กรุงเทพฯ: บริษัทสำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2546.
คณิต ณ นคร. กฎหมายอาญา ภาคทั่วไป. 6 ed. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2560.
คณิต ณ นคร. ผู้เสียหายในคดีอาญา. กฎหมายปริทรรศน์ในวารสารอัยการ และอื่น ๆ. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์ วิญญูชน จำกัด, 2562.
จดหมายเหตุแห่งชาติ. Report on the Proposed Code of Penal Procedure for the Kingdom of Siam Submitted to the Minister of Justice by the Legislative Adviser. ร.5 ย 23/4. Bangkok, July 1910.
ชาญชัย แสวงศักดิ์ และวรรณชัย บุญบำรุง. สาระน่ารู้เกี่ยวกับการจัดทำประมวลกฎหมายของต่างประเทศและของไทย. 1 ed. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์นิติธรรม, 2543. http://web.krisdika.go.th/data/outsitedata/article77/file77/f02.pdf.
ชาญวิทย์ เกษตรศิริ และวิกัลย์ พงศ์พนิตานนท์. ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย. กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2553.
ทวี เจริญพิทักษ์. คำอธิบายโดยพิศดาร และระเบียบปฏิบัติประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา. พระนคร: อักษรสารการพิมพ์, 2492.
ปิติ โพธิวิจิตร. "ระบบการทดแทนค่าเสียหายโดยรัฐตามพระราชบัญญัติค่าตอบแทนผู้เสียหาย และค่าทดแทนและค่าใช้จ่ายแก่จำเลยในดคีอาญา พ.ศ. 2544." วันรพี 2549, คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (2549).
พงษ์นรินทร์ ศรีประเสริฐ. "กระบวนการตรวจสอบความจริงในคดีอาญา ศึกษาจากกฎหมายตราสามดวง." มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2549. http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:113129.
พรรคดี ผกากรอง. "การจัดร่างประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์แห่งสยาม : พ.ศ. 2451-2478." มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2537. Accessed วันที่ 2 เมษายน 2563. http://www.thapra.lib.su.ac.th/objects/thesis/fulltext/snamcn/Pakdi_Phagagrong/Pakdi_Phagagrong_fulltext.pdf.
พระนิติการณ์ประสม. ธร์มสาร ปีที่ 20 ฉะบับที่ 12 (ตอน 2), 2480.
พระนิติการณ์ประสม. ธร์มสาร เล่ม 14 คำพิพากษาฎีกา พ.ศ. 2473: โรงพิมพ์บำรุงนุกูลกิจ, 2473. http://www.library.coj.go.th/Openmedia/index?f=../file_upload/module/manage_digital_file/digital_file/00e7d10f.pdf.
พระยาวิศิษฏ์ธรรมธาดา (ยุเหล็ง อัศวนนท์). พระราชบัญญัติวิธีพิจารณาความอาชญา กับคำพิพากษาฎีกาบรรทัดฐานแผนกวิธีพิจารณาความอาชญา. Rare Books, 2474. https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:47927.
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวง ตรา 3 ดวง เล่ม 1. Thammasat University Textbooks, 2482. http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:89097.
โรม บุนนาค. ชุดบันทึกแผ่นดิน ตอน. บันทึกแผ่นดิน. กรุงเทพฯ: สยามอินเตอร์มัลดิมีเดีย, 2548.
วิศิษฎ์ธรรมธาดา (ยุเหล็ง อัศวนนท์), พระยา. กฎหมายลักษณอาชญา กับคำพิพากษาฎีกาบันทัดฐานแผนกความอาชญา (เรียงตามมาตรา) ภาค 1 แต่มาตรา 1 ถึงมาตรา 96. Rare Books: โรงพิมพ์กิมหลีหงวน, 2474.
สาลีพันธ์, ฐณิชา. "ผลกระทบการใช้สิทธิผู้เสียหายฟ้องคดีอาญาในความผิดอันเกิดจากการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าพนักงาน." วารสารวิชาการเฉลิมกาญจนา ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม-ธันวาคม (2560).
สุรัชดา รีคี. เอควิตี้ : หลักแห่งความยุติธรรมในกฎหมายอังกฤษ. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2562.
แสวง บุญเฉลิมวิภาส. ประวัติศาสตร์กฎหมายไทย. 3 ed. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด, 2545.
หทัยกานต์ ชัยกูล. "หลักมาศาลด้วยมือสะอาดกับหลักเกณฑ์ความเป็นผู้เสียหายในคดีอาญาตามกฎหมายไทย." มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2557.
หยุด แสงอุทัย. คำอธิบายกฎหมายลักษณะอาญา ร.ศ. 127. พิมพ์ครั้งที่ 5 แก้ไขเพิ่มเติม ed. 2548, Reprint. กรุงเทพฯ: วิญญูชน, 2497.
อรรถไกวัลวที และสุข เปรุนาวิน. ระบบอัยการและศาลทหาร. พระนคร: โรงพิมพ์ของสมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย, 2510.
อรรถพล ใหญ่สว่าง. "ผู้เสียหายในคดีอาญา." มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2524. http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:119146.
Downloads
เผยแพร่แล้ว
2020-09-28
License
ผลงานที่ตีพิมพ์ในวารสารนิติศาสตร์เป็นลิขสิทธิ์ของวารสารนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และวารสารนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สงวนสิทธิในการเผยแพร่ผลงานที่ตีพิมพ์ในแบบรูปเล่มและทางสื่ออิเล็กทรอนิกส์อื่นใด
บทความหรือข้อความคิดเห็นใด ๆ ที่ปรากฏในวารสารนิติศาสตร์เป็นความรับผิดชอบของผู้เขียนโดยเฉพาะ คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และบรรณาธิการไม่จําเป็นต้องเห็นด้วยหรือร่วมรับผิดชอบใด ๆ
