การปะทะกันระหว่างหลักความเท่าเทียมและจารีตประเพณีไทย: ปัญหาของบทบัญญัติว่าด้วยการหมั้นภายใต้กฎหมายสมรสเท่าเทียม

บทคัดย่อ

ภายใต้บังคับพระราชบัญญัติแก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ฉบับที่ 24) พ.ศ. 2567 (กฎหมายสมรสเท่าเทียม) สิทธิในการสมรสของบุคคลเพศเดียวกันได้รับการรับรองตามกฎหมาย นอกจากนี้
สิทธิดังกล่าวยังครอบคลุมไปถึงการหมั้นด้วย กล่าวคือ บุคคลสองคนสามารถหมั้นกันได้โดยไม่มีข้อจำกัดเรื่องเพศ อันเป็นการสอดรับกับวัตถุประสงค์ของกฎหมายในการผลักดันเรื่องความเท่าเทียมทางเพศ อย่างไรก็ตาม
การหมั้นแต่เดิมนั้นผูกติดอยู่กับคุณค่าทางจารีตประเพณีอย่างเข้มข้น บทบาทของคู่หมั้นทั้งสองฝ่ายจึงถูกกำหนดไว้แตกต่างกัน กล่าวคือ ชายในฐานะ “ผู้หมั้น” ต้องตกลงกับหญิง “ผู้รับหมั้น” ว่าตนจะทำการสมรสด้วยโดยมีการส่งมอบ “ของหมั้น” ให้แก่หญิงไว้เป็นหลักฐาน ดังนี้ การแก้ไขบทบัญญัติเรื่องการหมั้นโดยการตัดเงื่อนไขเรื่องเพศของคู่หมั้นออกไปทำนองเดียวกับการสมรสจึงเป็นเรื่องที่ท้าทายและนำมาซึ่งคำถามที่น่าสนใจในทางกฎหมายหลายประการ เช่น หญิงจะเป็นผู้หมั้นชายและชายเป็นผู้รับหมั้นได้หรือไม่ หรือในกรณีที่คู่หมั้นเป็นบุคคลเพศเดียวกัน จะกำหนดบทบาทการเป็นผู้หมั้นและผู้รับหมั้นอย่างไร เป็นต้น บทความนี้มีวัตถุประสงค์ในการชี้ให้เห็นถึงปัญหาการใช้การตีความของบทบัญญัติว่าด้วยการหมั้นภายใต้กฎหมายสมรสเท่าเทียมซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากจารีตประเพณีการหมั้นดั้งเดิมของไทยซึ่งผูกติดอยู่กับบทบาทและสิทธิหน้าที่ที่แตกต่างกันของคู่หมั้นทั้งสองฝ่ายตามเพศโดยกำเนิด และศึกษาวิเคราะห์กฎหมายต่างประเทศว่าด้วยการหมั้นเพื่อเสนอแนวทางที่เหมาะสมในการใช้และตีความบทบัญญัติว่าด้วยการหมั้นภายใต้กฎหมายสมรสเท่าเทียม รวมทั้งเสนอแนวทางในการแก้ไขปรับปรุงกฎหมายว่าด้วยการหมั้นในระบบกฎหมายไทยให้เกิดความเท่าเทียมอย่างแท้จริง