จากการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญที่ไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ไปสู่บทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที่ควรถูกแก้ไขเพิ่มเติม: ถอดบทเรียนจากทฤษฎีของยานิฟ รอซไน

บทคัดย่อ

บทความฉบับนี้มุ่งศึกษาทฤษฎีที่มีชื่อเสียงในเรื่อง “การแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญที่ไม่ชอบด้วยรัฐธรรมนูญ” ของยานิฟ รอซไนใหม่เพื่อเป็นกรอบความคิดเชิงทฤษฎีกฎหมายสำหรับบ่งชี้ถึงบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญที่มีลักษณะใดบ้างที่สมควรถูกแก้ไขเพิ่มเติม (“กรอบความคิดเชิงทฤษฎีกฎหมาย ฯ”)  ผู้เขียนมุ่งนำเสนอให้เห็นว่ากรอบดังกล่าวมีหัวใจสำคัญ ได้แก่ “ขั้นบันไดทางรัฐธรรมนูญแบบดัดแปลง” (modified constitutional escalator) ซึ่งอนุมานว่ายิ่งบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญใดมีเนื้อหาหรือสร้างกลไกที่เป็นอุปสรรคต่อการที่ปวงชนทุกภาคส่วนและทุกรุ่นจะสามารถแสดงออกซึ่งความเป็นเจ้าของอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญลำดับแรกได้เองโดยตรงร่วมกันเพื่อปรับปรุงเปลี่ยนแปลงตัวบทรัฐธรรมนูญ บทบัญญัตินั้นก็ยิ่งสมควรถูกสันนิษฐานว่าเป็นตัวบทที่ควรจะถูกแก้ไขเปลี่ยนแปลง ในทางกลับกัน การปรับปรุงเปลี่ยนแปลงตัวบทรัฐธรรมนูญใดที่อำนวยให้ปวงชนสามารถใช้สิทธิในการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงรัฐธรรมนูญได้เองในรูปแบบที่ใกล้เคียงกับการแสดงออกซึ่งอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญลำดับแรกมากยิ่งขึ้น การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นนั้นก็ควรถูกสันนิษฐานไว้ก่อนว่าเป็นการเปลี่ยนแปลงที่สมควร ทั้งนี้ การที่กรอบความคิดเชิงทฤษฎี ฯ จะสามารถปรับใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพได้ในความเป็นจริงต้องอาศัยสมมติฐานพื้นฐาน 3 ประการด้วยกัน ได้แก่ สมมติฐานต่อความสมบูรณ์แบบของรัฐธรรมนูญ สมมติฐานว่าด้วยแนวคิดอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญแบบเอกนิยม และสมมติฐานว่าด้วยพลเมืองตื่นรู้ ผู้เขียนมุ่งวิเคราะห์ศักยภาพและข้อจำกัดของกรอบทฤษฎีข้างต้นผ่านบริบทของระบอบประชาธิปไตยใหม่ 3 กรณีศึกษา ได้แก่ ไต้หวัน มาเลเซีย และไทย ซึ่งเคยเผชิญหรือยังคงเผชิญกับวัฒนธรรมอำนาจนิยมที่ท้าทายสมมติฐานทั้งสาม กรณีศึกษาของไต้หวันเป็นตัวอย่างของบริบทที่กรอบความคิดเชิงทฤษฎีกฎหมาย ฯ สามารถนำไปปรับใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพเพื่อเปลี่ยนผ่านระบบรัฐธรรมนูญให้มีความเป็นประชาธิปไตยมากยิ่งขึ้นแต่ขณะเดียวกัน บริบทดังกล่าวก็สะท้อนให้เห็นถึงข้อจำกัดของสมมติฐานว่าด้วยแนวคิดอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญแบบเอกนิยมซึ่งมองอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญเป็น “อำนาจที่ธำรงอยู่ได้ด้วยตนเองโดยไม่ต้องพิสูจน์” ในทางตรงกันข้าม มาเลเซียเป็นตัวอย่างของบริบทที่หากนำกรอบความคิดเชิงทฤษฎีกฎหมาย ฯ ไปปรับใช้อาจก่อให้เกิดผลทางลบต่อตัวกรอบดังกล่าวเอง ส่วนบริบทของไทยมีลักษณะ “ก้ำกึ่ง” ระหว่างบริบทของไต้หวันและบริบทของมาเลเซีย กล่าวคือ ประสบการณ์ของไทยสะท้อนการที่กรอบความคิดเชิงทฤษฎีกฎหมาย ฯ สามารถนำไปปรับใช้ได้บางส่วน