การพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงสำหรับนักศึกษาสังกัดสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย อำเภอเชียงดาวและอำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

      การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาสภาพและปัญหาสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงในอำเภอเชียงดาวและอำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ 2) เพื่อพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงสำหรับนักศึกษาสังกัดสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย อำเภอเชียงดาวและอำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ และ 3) เพื่อทดสอบและเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนเรื่องสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงสำหรับนักศึกษาของศูนย์การเรียนรู้การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขา (ศศช.) และ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.ตำบล) อำเภอเชียงดาวที่เป็นกลุ่มทดลองและอำเภอไชยปราการที่เป็นกลุ่มควบคุมในสังกัดสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพจากเอกสาร  การสำรวจชุมชน และการสัมภาษณ์  ใช้แบบสอบถามเรื่องปัญหาและปัจจัยที่ส่งผลต่อส่งแวดล้อมบนพื้นที่สูง จากผู้บริหาร ครู  เจ้าหน้าที่ พระนักพัฒนา ผู้นำชุมชน และนักศึกษา และใช้แบบทดสอบผู้เรียนในด้านความรู้ (K) ทัศนคติ (A) และพฤติกรรม/การปฏิบัติ (P)  เพื่อเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนทั้งการทดสอบก่อนเรียน (Pre–test) และหลังเรียน (Post-test) ที่ได้มาจากนักศึกษาระดับประถมศึกษาของศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขา (ศศช.) และศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) จังหวัดเชียงใหม่ (บนพื้นที่สูง) ในภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2558 ทั้งหมด 15 อำเภอ รวมทั้งสิ้น 5,237 คน ทำการสุ่มตัวอย่างแบบแบ่งกลุ่ม (Cluster Random Sampling ) โดยเลือกมา 2 อำเภอ ได้แก่ อำเภอเชียงดาวและอำเภอไชยปราการ แล้วใช้การสุ่มอย่างง่ายโดยการจับฉลากใน 2 อำเภอ เพื่อเลือกมาอำเภอละ 2 ศูนย์การเรียนรู้ คือ ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนชาวไทยภูเขา (ศศช.) และศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) กำหนดให้อำเภอเชียงดาวเป็นกลุ่มทดลอง โดยทั้ง  2  ศูนย์การเรียนรู้ มีผู้มาเรียนประจำ 27 คน และให้อำเภอไชยปราการ เป็นกลุ่มควบคุม โดยทั้ง  2  ศูนย์การเรียนรู้ มีผู้มาเรียนประจำ 25 คน และทำการแบบประเมินความพึงพอใจของกลุ่มทดลองต่อการใช้หลักสูตรฯ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การสรุปเรียบเรียงเนื้อหาที่ได้จากข้อมูลเชิงคุณภาพ และใช้สถิติที่เป็นค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และ t-test แบบกลุ่มตัวอย่างที่เป็นอิสระต่อกัน สำหรับการวิจัยเชิงปริมาณ
    ผลการวิจัยพบว่า
    1. สภาพและปัญหาสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงในอำเภอเชียงดาวและอำเภอไชยปราการ จังหวัดเชียงใหม่ ส่วนใหญ่มาจากความอุดมสมบูรณ์ของป่าไม้และทรัพยากรธรรมชาติ ซึ่งต่อมามีปัญหาความไม่สมดุลของสิ่งแวดล้อม เช่น การตัดไม้ทำลายป่า การบุกรุกพื้นที่ป่า  การเผาป่า ปัญหาหมอกควัน ระบบนิเวศเสียหาย อากาศร้อนขึ้น น้ำท่วม ภาวะแห้งแล้ง  ดินถล่มและเสื่อมสภาพ สัตว์ป่าลดน้อยลง รวมถึงปัญหาขยะมูลฝอย โดยที่แนวทางการแก้ไขจะต้องมาจากการศึกษาเพื่อที่จะปลูกฝังจิตสำนึกของคนให้เกิดความร่วมมือในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมนั้น รวมถึงผลการสำรวจสภาพแวดล้อมในชุมชนและการศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อการแก้ไขปัญหานั้นจำเป็นต้องอาศัยการพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูง และเป็นไปในแบบบูรณาการโดยจะต้องร่วมมือกันของทุกฝ่าย
     2. ผลการพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงสำหรับนักศึกษาสังกัดสำนักงานส่งเสริม      การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดเชียงใหม่ ได้หลักสูตรที่มีแผนการจัดการเรียนรู้ 9 สาระการเรียนรู้ จำนวน 40 ชั่วโมง และแผนกิจกรรมเสริมสร้างประสบการณ์ จำนวน 30 ชั่วโมง รวมเป็น 70 ชั่วโมง
     3. ผลการทดสอบและเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของผู้เรียน พบว่า คะแนนเฉลี่ยด้านความรู้ (K) ทัศนคติ (A) และพฤติกรรม/การปฏิบัติ (P) ที่ถูกต้องและเหมาะสมของนักศึกษากลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุมหลังเข้าร่วมโปรแกรมการพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงของกลุ่มทดลองแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 กล่าวคือ นักศึกษาที่เข้าร่วมโปรแกรมการพัฒนาฯ มีคะแนนเฉลี่ยรวมทุกด้านสูงขึ้นกว่าเดิมและสูงกว่านักศึกษาที่ไม่ได้เข้าร่วมโปรแกรมฯ และผลความพึงพอใจของนักศึกษากลุ่มทดลองต่อการใช้หลักสูตรฯ  พบว่า มีความพึงพอใจต่อการเข้าร่วมโปรแกรมการพัฒนาหลักสูตรฯอยู่ในระดับมากที่สุด   ( = 4.25) ซึ่งอาจกล่าวได้ว่า โปรแกรมการพัฒนาหลักสูตรสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงที่ผู้วิจัยสร้างขึ้นเป็นรูปแบบที่พัฒนาผู้เรียนให้มีความรู้ความเข้าใจ เกิดทัศนคติ และมีจิตสำนึกต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ดังนั้นสามารถใช้หลักสูตรที่พัฒนาขึ้นนี้เรียนรู้เรื่องสิ่งแวดล้อมบนพื้นที่สูงได้เป็นอย่างดี