อุปลักษณ์เชิงมโนทัศน์ “เวลากับทรัพย์สิน” ในภาษาไทยถิ่นเหนือ Conceptual metaphor “TIME and PROPERTY” in Northern Thai Dialect

บทคัดย่อ

บทคัดย่อ

          บทความนี้ มุ่งศึกษาอุปลักษณ์เวลากับทรัพย์สินในภาษาไทยถิ่นเหนือ ตามแนวคิดทฤษฎี        อุปลักษณ์เชิงมโนทัศน์ของ เลคอฟและจอห์นสัน (1980) จากการศึกษาพบอุปลักษณ์ทรัพย์สินจากรูปภาษาแสดงอุปลักษณ์ ได้แก่ มี บ่เหลือ หมด เสี้ยง เสีย หาย หื้อ ชวด จ้วด จ้วน บ่เมี้ยน วาย  เตื่อม และหา ซึ่งเป็นคำกริยาแสดงสภาพที่ปกติใช้กับสรรพสิ่งทั่วไปนำมาใช้อ้างถึงทรัพย์สิน ดังนั้น เมื่อเวลาปรากฏร่วมกับคำเหล่านี้ จึงทำให้เวลาเป็นทรัพย์สิน ผลการศึกษานี้ ยังแสดงให้เห็นถึงระบบมโนทัศน์ของผู้ใช้ภาษาไทยถิ่นเหนือที่มีต่อเวลา คือ เวลาเป็นทรัพย์สินที่มีไว้ครอบครอง หรือหยิบยื่นให้แก่ผู้อื่น หรือเป็นสิ่งที่มีอยู่จำกัด มีสภาพไม่คงที่รวมทั้งหาเพิ่มได้ และหมดไปได้ มีลักษณะในทำนองเดียวกันกับมโนทัศน์เวลาเป็นสิ่งมีค่า (TIME IS MONEY) ของผู้ใช้ภาษาอังกฤษตามแนวคิดของเลคอฟ และจอห์นสัน (1980, pp. 7-8) ที่มองว่า เวลาเป็นสิ่งมีค่า สามารถใช้ให้หมดไป สูญหาย หรือมีไว้ครอบครอง รักษาไว้ได้ หยิบยืมได้ หรือให้ผู้อื่นได้เหมือนเงินทอง ดังนั้น เวลาในสังคมผู้ใช้ภาษาอังกฤษและผู้ใช้ภาษาไทยถิ่นเหนือจึงมีลักษณะความเป็นสากลที่สะท้อนให้เห็นระบบมโนทัศน์ของผู้ใช้ภาษา

คำสำคัญ:      อุปลักษณ์เชิงมโนทัศน์;  อุปลักษณ์เวลาและทรัพย์สิน; ภาษาไทยถิ่นเหนือ;                        ภาษาศาสตร์ปริชาน

Abstract

          This paper focuses on studying TIME and PROPERTY metaphor in Northern Thai Dialect based on Lakoff & Johnson’s Conceptual Metaphor Theory. The study found PROPERTY metaphor derived from metaphorical expression, namely /Mii/ /Bòrluă/ / MÒd/ /Siâng/ /Siă/ /Hây/ /Heû/ /Chôad/ /Chôad/ /Chôan/ /Bòrmián/ /Waay/ /TiÙam/ and /Haă/. These stative verbs are typically used to refer to property. Therefore, when time is co-occurred with them, TIME IS PROPERTY. This study also shows conceptual systems to TIME IS PROPERTY of Northern Thai dialect users, i.e., TIME is occupiable property or TIME is property to be handed over or TIME is limited property or TIME is unstable condition as well as TIME is increasable and exhaustible property. It has similar characteristics with the English conceptual metaphor, namely: “time is money.” (Lakoff and Johnson, 1980, pp.7-8) According to Lakoff and Johnson (1980), Time is valuable. It can be used, lost, possessed, kept, lent, or given to other people like money. Therefore; time in English and Northern Thailand society shares the universal trait that reflects speakers’ metaphorical concept.

Keyword:       Conceptual metaphor; Time and property metaphor; Northern Thai dialect; Cognitive linguistic