ผีอารักษ์เกลือ: การจัดการทรัพยากรเกลือในสภาวะสมัยใหม่ กรณีศึกษาหมู่บ้านขาวัว ตำบลพังงู อำเภอหนองหาร จังหวัดอุดรธานี

บทคัดย่อ

            การวิจัยนี้เป็นงานวิจัยศึกษาเชิงคุณภาพ ใช้กระบวนการสังเกตุอย่างมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์กลุ่มและสัมภาษณ์เชิงลึก กลุ่มประชากรวิจัย ได้แก่ ชาวบ้านทำเกลืออย่างเป็นทางการและไม่เป็นทางการ ผู้นำชุมชนและเจ้าจ้ำ

            ผลการวิจัย พบว่า ความเชื่อเรื่องผีอารักษ์เกลือ เป็นภาพสะท้อนของระบบคิดในการจัดสรรทรัพยากรส่วนรวมและเป็นผลผลิตของโครงสร้างระบบคิดทางวัฒนธรรมร่วมของคนในชุมชนโดยเฉพาะชุมชนผลิตเกลือขนาดเล็กที่การเข้าถึงทรัพยากรอื่นเป็นไปอย่างจำกัด เกลือจึงมีความสำคัญทั้งในฐานะความมั่นคงทางอาหาร เศรษฐกิจและวัฒนธรรม ดังนั้นผีอารักษ์เกลือจึงถูกผลิตซ้ำอย่างเข้มข้นผ่านกระบวนการสร้างความศักดิ์สิทธิ์ให้กับอาณาบริเวณผ่านเรื่องเล่าชุดต่าง ๆ เพื่อจำกัดกลุ่มผู้ผลิต รูปแบบ ระยะเวลา ตลอดจนเทคนิคและเทคโนโลยีการผลิต แต่ในกรณีชุมชนที่เพิ่งเข้าสู่การผลิตเกลือในระยะ 30 ปีที่ผ่านมาจะผลิตเกลือในฐานะสินค้าและวัตถุดิบในกิจการอุตสาหกรรม สิ่งที่ควบคุมการใช้ประโยชน์ไม่ใช่ผีแบบเดิม แต่คือรัฐที่เข้ามาแสดงตัวเป็นเจ้าของ ผ่านบังคับใช้พระราชบัญญัติแร่และกฎหมายฉบับต่าง ๆ ก่อให้เกิดการจัดรูปโครงสร้างระบบคิดทางวัฒนธรรมใหม่ คือ การสร้าง ผีอารักษ์ที่หลากหลายขึ้น อย่างไรก็ตามผีแบบใหม่มีลักษณะความเชื่อแบบปัจเจก ไม่ได้มุ่งเน้นที่การบริหารจัดการทรัพยากรสำหรับใช้ร่วมกัน แต่เป็นไปเพื่อเชื่อมผู้ผลิตเกลือเข้าตลาดและรัฐ