The การศึกษาโลกทัศน์เกี่ยวกับภัยธรรมชาติในสังคมไทย พ.ศ. 2410 - 2469
คำสำคัญ:
โลกทัศน์, ภัยธรรมชาติ, สังคมไทย, ภูมิศาสตร์สมัยใหม่, ประวัติศาสตร์บทคัดย่อ
การศึกษาโลกทัศน์เกี่ยวกับภัยธรรมชาติในสังคมไทย พ.ศ. 2410 – 2469 สามารถอภิปรายผลการศึกษาวิเคราะห์ได้ 3 ช่วงเวลา ช่วงแรกก่อน พ.ศ. 2410 โลกทัศน์เกี่ยวกับภัยธรรมชาติในสังคมไทยมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับความคิดเรื่องกำเนิดและการล่มสลายของเมืองหรือสถานที่ ความคิดเรื่องบุญบารมีของผู้ปกครองหรือผู้มีบุญ ความเชื่อเรื่องสิ่งลี้ลับเหนือธรรมชาติและศาสนา และนโยบายด้านเศรษฐกิจและสังคมของรัฐ ทำให้คนในสังคมไม่ได้มองปรากฏการณ์ทางธรรมชาติว่าเป็นภัยและไม่ได้ต้องการที่จะเข้าไปจัดการควบคุมภัยธรรมชาติเหล่านั้น แต่ยอมรับ ปรับตัว และให้ความเคารพต่อปรากฏการณ์ภัยธรรมชาติที่เชื่อว่ามีสิ่งศักดิ์สิทธิ์อยู่เบื้องหลัง หรือมองว่าเป็นเรื่องปกติตามธรรมชาติ ช่วงที่สอง พ.ศ. 2410 – 2459 โลกทัศน์เกี่ยวกับภัยธรรมชาติเริ่มได้รับอิทธิพลจากความรู้ภูมิศาสตร์สมัยใหม่ของตะวันตก และคนในสังคมไทยเองก็พยายามแสวงหาความรู้ที่เป็นเหตุเป็นผลเพื่อนำมาอธิบายปรากฏการณ์ภัยธรรมชาติอย่างเป็น รูปธรรม จึงทำให้เกิดการปะทะกันระหว่างโลกทัศน์แบบดั้งเดิมและโลกทัศน์แบบใหม่ แต่ภัยธรรมชาติก็ยังไม่ได้เป็นปัญหาสำคัญที่ต้องเร่งจัดการแก้ไขมากนัก ช่วงที่สาม พ.ศ. 2460 - 2469 หน่วยงานราชการหันมาให้ความสนใจกับภัยธรรม-ชาติที่กระทบต่อเศรษฐกิจมากขึ้น และได้นำเอาความรู้พร้อมทั้งโลกทัศน์เรื่องภัยธรรมชาติแบบใหม่เข้ามาใช้และเผยแพร่ ทำให้เกิดความเข้าใจภัยธรรมชาติในลักษณะที่เป็นเหตุเป็นผลมากขึ้น ผลคือรัฐและคนในสังคมพยายามเข้าไปควบคุมแก้ไขปัญหาภัยธรรมชาติอย่างชัดเจนกว่ายุคสมัยที่ผ่านมา
References
Asawai, Sunthari. (1987). Prawat khlō̜ng Rangsit: kānphatthanā thīdin læ phonkrathop tō̜ sangkhom Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜isāmsipʻet - sō̜ngphansīrō̜ihāsipčhet [History of Rangsit Canal: Land Development and Social Impact, 1888-1914]. Bangkok: Thammasat University.
สุนทรี อาสะไวย์. (2530). ประวัติคลองรังสิต: การพัฒนาที่ดินและผลกระทบต่อสังคม พ.ศ. 2431-2457. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
Damrong Rajanubhab, phrachao borom wong thœ krom phraya. [n.d.]. Phrarātchaphongsāwadān krung Rattanakōsin ratchakān thī sō̜ng [The Royal Chronicles of Rattanakosin period in the reign of King Rama II]. Bangkok: Idea Square.
ดำรงราชานุภาพ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. [ม.ป.ป]. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2. กรุงเทพฯ: ไอเดีย สแควร์.
Department of textbooks. (1925). Bǣprīan phūmisāt phūmisāt prathēt Sayām [Geography and Geography of Siam School book]. Phra-na-korn: Aksonniti.
กรมตำรา กระทรวงศึกษาธิการ. (2468). แบบเรียนภูมิศาสตร์ ภูมิศาสตร์ประเทศสยาม. พระนคร:อักษรนิติ.
Fine Arts Department. (1972). Prachum phongsāwadān phāk thī hoksipʻet phim pen ʻanusō̜n nai ngān chāpanakit sop nāng samān thabīan kit (nō̜m satčhawēth ) yīsip Mīnākhom sō̜ngphanhārō̜isiphā [The Chronicle volume 61]. Pharnakorn: Chuanphim.
กรมศิลปากร (2515). ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61 พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพนางสมานทะเบียนกิจ (น้อม สัจจะเวทะ) 20 มีนาคม 2515. พระนคร: ชวนพิมพ์.
—————— . (1939). Prachum phongsāwadān phāk thī čhetsipsō̜ng tamnān mư̄ang suwan khōm kham phim čhǣk penthī ralưk nai ngān plong sop nāng sio kānčhana sap [The Chronicle volume 72: the Myth of Suwan Khom Kham City].
—————— . (2482). ประชุมพงศาวดารภาคที่ 72 ตำนานเมืองสุวรรณโคมคำ พิมพ์แจกเป็นที่ระลึกในงานปลงศพนางซิ่ว กาญจนะศัพท์.
—————— . (1955). Phrarātchaphongsāwadān krung kao (chabap lūang prasœ̄t ʻaksō̜nni ) phim čhǣk nai ngān phrarātchathān phlœ̄ng sop lūang phayung wētchasāt (phayung phayungwēt) læ phǣt ying Supanee phayung-wēt 12 Kumphāphan 2498 [The Royal Chronicles of Ayutthaya].
—————— .(2498). พระราชพงศาวดารกรุงเก่า (ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์) พิมพ์แจกในงานพระราชทานเพลิงศพหลวงพยุง เวชชศาสตร์ (พยุง พยุงเวช) และแพทย์หญิงสุภาณี พยุงเวช 12 กุมภาพันธ์ 2498.
Francois Timoleon de Choisy, l’abbé. (2007). čhotmāihēt rāi wan kāndœ̄nthāng sū rātchaʻānāčhaksayām nai pī 1685 læ 1686 chabap sombūn [Dailyarchives of the traveling to The Kingdom of Siam, 1685 - 1686]. Nonthaburi: Sripanya.
เดอ ชัวซีย์, บาทหลวง (2550). จดหมายเหตุรายวันการเดินทางสู่ราชอาณาจักรสยามในปี ค.ศ. 1685 และ 1686 ฉบับสมบูรณ์, แปลโดย สันต์ ท. โกมลบุตร. นนทบุรี: ศรีปัญญา.
Gervaise, Nicolas. (2007). Prawattisāt thammachāt læ kānmư̄ang hǣng rātchaʻānāčhak Sayām: nai phǣndin somdet phra Nārāi mahārāt [The natural and political history of the Kingdom of Siam]. Nonthaburi: Sripanya.
แชรแวส, นิโกลาส์. (2550). ประวัติศาสตร์ธรรมชาติและการเมืองแห่งราชอาณาจักรสยาม: ในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช, แปลโดย สันต์ ท. โกมลบุตร. นนทบุรี: ศรีปัญญา.
Jaikorn, Thiwaporn. (2012). Nǣokhit læ khwāmrū rư̄ang sattrū phư̄t nai sangkhom Thai Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜isāmsiphā sō̜ngphansīrō̜ipǣtsipčhet [Concept and Knowledge of Pests in Thai Society, 1892-1944]. (Master Thesis). Bangkok, Thailand: Graduate School, Chulalongkorn University.
ทิวาพร ใจก้อน. (2555). แนวคิดและความรู้เรื่องศัตรูพืชในสังคมไทย พ.ศ. 2435-2487. (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย).
Khana song wat anongkharam. (1968). Prachum prakāt ratchakān thī sī Phō̜.Sō̜. 2394 – 2404 [The announcement documents of the reign of King Rama IV, 1851 – 1861] Bangkok: Damrong tham wongwian lek Thonburi.
คณะสงฆ์วัดอนงคาราม. (2511). ประชุมประกาศรัชกาลที่ 4 พ.ศ. 2394 - 2404. กรุงเทพฯ: ดำรงธรรม วงเวียนเล็ก ธนบุรี.
Kongsirirat, Suphaporn. (2010). Kānsưksā phra lōk that khō̜ng thī prākot nai phra tchahatthalēkhā [The study of the worldview of King Chulalongkorn in the royal speech]. (Master Thesis). Phitsanulok, Thailand: Graduate School, Naresuan University.
สุภาพร คงศิริรัตน์. (2553). การศึกษาพระโลกทัศน์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ปรากฏในพระราชหัตถเลขา. (วิทยานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต, มหาวิทยาลัยนเรศวร).
Langmoya, Somchai. (1978). Panhā chāo nā læ nayōbāi khō̜ng ratthabān nai ratchasamai phrabātsomdetphra čhunlačhō̜mklaočhaoyūhūa [Farmers’ problems and government policies during the reign of King Rama V]. (Master Thesis). Bangkok, Thailand: Graduate School, Chulalongkorn University.
สมชาย หลั่งหมอยา. (2521). ปัญหาชาวนาและนโยบายของรัฐบาลในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย).
Lao-sunthon, Niyada. (2001). Prachum čhārưk wat phrachētphon [Book of Phrachetuphon Temple stone inscriptions] Bangkok: Amarin printing and publishing.
นิยะดา เหล่าสุนทร. (2544). ประชุมจารึกวัดพระเชตุพน. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
National Archives of Thailand, Document No. Ko Sor 1/1846, the ministry of Agriculture. krasūang chūai lō̜līang ton khāo nai monthon nakhō̜n chai sī mư̄a Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksipsām dōi withī sūp nam khaonā pitpœ̄t pratūnam læ thamnop lư̄an kap thamnop khưn kap rư̄ang monthon khō̜ khưn ngœ̄n khā fư̄n rư̄a sūp læ rư̄ang rātsadō̜n nai monthon nakhō̜nchai sī rō̜ngkhō̜ hai rư̄a sūp nam yū chūai sūp nam tō̜ pai [The Ministry of Agriculture helped to nourish the rice plant in Nakhon Chaisi province in 1920 by pumping water into the canal and slashing the dam. And the story of the province requesting to raise money for firewood, the boat and the people in Nakhon Chaisi province requesting the vessel to pump water Help to continue pumping].
หจช. กส. 1/1846 เอกสารกรมสารบรรณ กระทรวงเกษตราธิการ เรื่องกระทรวงเกษตร์ช่วยหล่อเลี้ยงต้นข้าวในมณฑลนครไชยศรีเมื่อ พ.ศ. 2463 โดยวิธีสูบน้ำเข้านาปิดเปิดประตูน้ำและทำนบเลื่อนกับทำนบขึ้นกับเรื่องมณฑลขอขึ้นเงินค่าฟืนเรือสูบและเรื่องราษฎรในมณฑลนครไชยศรีร้องขอให้เรือสูบน้ำอยู่ช่วยสูบน้ำต่อไป.
______. Document No. Ko Sor 1/1850, the ministry of Agriculture. Prathān kamkānkam kap trūattrā khāo prathān samnao baibō̜k monthon ʻAyutthayā rư̄ang khwām penpai khō̜ng khāo nai nā čhangwat than burī læ čhangwat Pathum Thānī Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksipsām [Chairman of the Supervisory Board inspects rice Chairman of the copy of Ayutthaya Province About the possibility of rice in the fields of Thanyaburi and Pathum Thani Province, 1920].
______. กส. 1/1850 เรื่องประธานกรรมการกำกับตรวจตราข้าว ประธานสำเนาใบบอกมณฑลอยุธยา เรื่องความเป็นไปของข้าวในนา จังหวัดธัญบุรีและจังหวัดปทุมธานี พ.ศ. 2463.
______. Document No. Ko Sor 1/3429, the ministry of Agriculture. monthonʻUbon rātchathānī bō̜k rư̄ang fon tok tō̜n ton pī Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksiphā tok nō̜i kratham haikān tham nā dai phon nō̜i kap rư̄ang tham phithī khō̜ fon [Ubon Ratchathani Province tells the story of the rain at the beginning of the year 1922. The fall The rice is less effective on the
subject of the rainy ceremony].
______. กส. 1/3429 เรื่องมณฑลอุบลราชธานีบอกเรื่องฝนตกตอนต้นปี พ.ศ. 2465 ตกน้อยกระทำให้การทำนาได้ผลน้อยกับเรื่องทำพิธีขอฝน.
______. Document No. Ko Sor 1.2/574, the ministry of Agriculture. Rāingān nam fon namthā læ parō̜t pračhamdư̄an tāng tāng nai Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksipčhet læ Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksippǣt [Report of rain, water and wind during various periods in 1924 and 1925].
______. กส. 1.2/574 รายงานน้ำฝน น้ำท่า และปรอท ประจำเดือนต่าง ๆ ใน พ.ศ. 2467 และ พ.ศ. 2468.
______. Document No. Ko Sor 1/1535, the ministry of Agriculture. Rīarāi ngœ̄n chūai phū tō̜ng ʻuthokkaphai pī Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksip [Collection of money to help people who have floods in the year 1917].
______. กส. 1/1535 เอกสารกรมสารบรรณ กระทรวงเกษตราธิการ เรื่องเรี่ยรายเงินช่วยผู้ต้องอุทกภัย ปี พ.ศ. 2460.
______. Document No. Ko Sor 1/2504. Krom thot nam song rāingān kān trūatkān nam māk sưng lai thūam māčhāk čhangwat nakhō̜n nāyok Phō̜.Sō̜. sō̜ngphansīrō̜ihoksipsī [Department of Water Transport sent a report of many water tests which were flooded from Nakhon Nayok Province in 1921].
______. กส. 1/2504 เรื่องกรมทดน้ำส่งรายงานการตรวจการน้ำมากซึ่งไหลท่วมมาจากจังหวัดนครนายก พ.ศ. 2464.
Ongkan kha khong khuru sapha. (1978). Prachum phongsāwadān lem nưng [The Chronicle volume 1]. Phra-na-korn: Ongkan kha khong khuru sapha.
องค์การค้าของคุรุสภา. ประชุมพงศาวดารเล่ม 1. (2521). พระนคร: องค์การค้าของคุรุสภา.
______. (1964). Prachum phongsāwadān lem pǣt (prachum phongsāwadān phāk čhet læ phāk pǣt) [The Chronicle volume 8, (Part 7 and 8)]. Bangkok: Ongkankhakhongkhurusapha.
______. (2507). ประชุมพงศาวดารเล่ม 8 (ประชุมพงศาวดารภาค 7 และภาค 8). กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา.
______. (1964) prachum phongsāwadān lem sip [The Chronicle volume 10 (The Chronicle of Nan) ]. Phra-na-korn: Ongkan kha khong khuru sapha.
______. ประชุมพงศาวดารเล่ม 10 (พงศาวดารเมืองน่าน). (2507). พระนคร: องค์การค้าของคุรุสภา.
Prachum čhotmāihēt hōn rūam sām chabap [Three archival astrologer documents] (2008) . Nonthaburi: Rongphim duan tula.
ประชุมจดหมายเหตุโหร รวม 3 ฉบับ. (2551). นนทบุรี: โรงพิมพ์เดือนตุลา.
Pallequez, Montceux. (2006). lao rư̄ang krung Sayām [The story of Krung Siam]. Bangkok: Khlet Thai.
ปาลเลกัวซ์, มงเซเญอร์. (2549). เล่าเรื่องกรุงสยาม. กรุงเทพฯ: เคล็ดไทย.
Smith, Samuel J. (1999). khamphīsapphačhanānuyōk [English-Thai Dictionary, 1899] Bangkok: Chulalongkorn University.
สมิธ, ซามูเอล เจ. (2542). คำภีร์สรรพพจนานุโยค. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
Tamrā phūm sāttra tō̜n thī nưng thawīp ʻā chīa [Geography textbook Part 1: Asia] (1888). Phra-na-korn: Suksa-phimpha-kan.
ตำราภูมิศาสตรตอนที่หนึ่ง ทวีปอาเชีย. (2431). พระนคร: ศึกษาพิมพการ.
Thampreecha, phraya. (1977). khamphī traiphūm lōk winitchayakathā lem nưng chabap thī sō̜ng [The scripture of three worlds’ story in Buddhism, Volume 1, Issue 2]. Bangkok: Krom Sinlapakorn.
ธรรมปรีชา (แก้ว), พระยา. (2520). คัมภีร์ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา เล่ม 1 ฉบับที่ 2. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร.
Theb si-muang, Boon mee. (2010). khwāmpenmā khō̜ng chon chāt Lāo lem nưng: kān tang thinthān læ kān sathāpanā ʻānāčhak [History of Lao peoples, Volume 1: Settlements And the establishment of the kingdom] . Bangkok: sukkhaphapjai.
บุนมี เทบสีเมือง. (2553). ความเป็นมาของชนชาติลาว เล่ม 1: การตั้งถิ่นฐานและ การสถาปนาอาณาจักร. กรุงเทพฯ: สุขภาพใจ.
Thiphakornwong, chaophraya. (1961). Phrarātchaphongsāwadān krung Rattanakōsin ratchakān thī sō̜ng [The Royal Chronicles of Rattanakosin period in the reign of King Rama II]. Bangkok: Ongkan kha khong khuru sapha.
ทิพากรวงศ์, เจ้าพระยา. (2504).พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2. กรุงเทพฯ: องค์การค้าของคุรุสภา.
______. (2004). Phrarātchaphongsāwadān krung Rattanakōsin ratchakān thī sō̜ng [The Royal Chronicles of Rattanakosin period in the reign of King Rama III]. Bangkok: Ongkan kha khong khuru sapha.
______. (2547). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ: คุรุสภา.
______. (1961). Phrarātchaphongsāwadān krung Rattanakōsin ratchakān thī sō̜ng [The Royal Chronicles of Rattanakosin period in the reign of King Rama III Part 1]. Bangkok: Ongkan kha khong khuru sapha.
______. (2504). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 เล่ม 1. กรุงเทพฯ: องค์การค้าของคุรุสภา.
______. (1872). Nangsư̄ sadǣng kitčhānukit [The demonstration various things book]
______. หนังสือแสดงกิจจานุกิจ. ม.ป.ท.: ม.ป.พ., 2415.
Winichakul, Thongchai. (2011). Phūmikāyā læ prawattisāt [Geo-body and History]. Bangkok: mulnithi khrongkan tamra sangkhommasat læ manutsayasat.
ธงชัย วินิจจะกูล. (2554). ภูมิกายาและประวัติศาสตร์. แปลโดย พวงทอง ภวัครพันธุ์. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
Woraphit-phichana, khun. (2008). Rotdāphisēk: pēn tū thō̜ng khō̜ng kān laorīan rūam sưksā nu krom thang chan ton chan klāng chan sūng [Royal Ratchadapisek Ceremony in the reign of King Rama V: the gold cabinet of tuition including education, primary, middle, and advanced levels]. Bangkok: Samnak Ratchalekhathikan.
วรพิทย์พิจาร์ณ, ขุน. รชดาภิเษก: เปนตู้ทองของการเล่าเรียน รวมศึกษานุกรมทั้งชั้นต้น ชั้นกลาง ชั้นสูง. (2551). กรุงเทพฯ: สำนักราชเลขาธิการ.
Website:
Office of the Royal Society. (2019, March 15). lōk that [Worldview] Retrieved from http://www.royin.go.th
สำนักงานราชบัณฑิตยสภา (2550). โลกทัศน์. สืบค้น 15 มีนาคม 2562, จาก http://www.royin.go.th
Songsiri, Walailak. (2011, July 1). Nāng lư̄at khāo nai tamnān læ phūm watthanatham khō̜ng khon khāpsamut [“White blood lady” in the legend and the cultural landscape of the peninsula]. Retrieved from http://lekprapai.org/home/view.php?id=245.
วลัยลักษณ์ ทรงศิริ. (1 กรกฎาคม 2554) “นางเลือดขาว” ใน ตำนานและภูมิวัฒนธรรมของคนคาบสมุทร. จากเว็ปไซต์ http://lek-prapai.org/home/view.php?id=245.
Downloads
เผยแพร่แล้ว
How to Cite
ฉบับ
บท
License
เนื้อหาของบทความที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารปณิธานถือเป็นลิขสิทธิ์ของวารสารปณิธาน ห้ามเผยแพร่ ตัดต่อ แก้ไข หรือนำไปใช้ก่อนได้รับอนุญาต
ผู้สนใจสามารถติดต่อขอเผยแพร่เนื้อหาในวารสารปณิธานได้ที่ panidhana-human@cmu.ac.th