ค่าวฮ่ำ: ภูมิปัญญาของกวีพื้นบ้านล้านนา

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นการศึกษาเรื่องการจัดทำคลังข้อมูลและศึกษาภูมิปัญญาของกวีพื้นบ้านล้านนา: กรณีศึกษาค่าวฮ่ำจากนักจัดรายการวิทยุ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิเคราะห์ภูมิปัญญาของกวีพื้นบ้านล้านนา โดยศึกษาจากบทค่าวของกวีพื้นบ้านล้านนาจำนวนกว่า 20,000 ฉบับ ที่กวีพื้นบ้านล้านนาเขียนส่งมาให้ นายอำนวย กลำพัด นักจัดรายการวิทยุที่จังหวัดเชียงใหม่อ่านออกอากาศในช่วงระหว่างปี พ.ศ. 2512 - 2550 และได้เก็บรักษาไว้จนถึงปี พ.ศ.2562 และได้อนุญาตให้โครงการวิจัยได้นำมารวบรวมไว้เป็นคลังข้อมูลและวิเคราะห์ภูมิปัญญาของกวีพื้นบ้านล้านนาจากบทค่าวฮ่ำเหล่านี้

ผลการศึกษาพบว่า ภูมิปัญญาของกวีพื้นบ้านล้านนาที่พบมี 3 ด้านคือ 1) ภูมิปัญญาด้านรูปแบบฉันทลักษณ์ 2) ภูมิปัญญาด้านการใช้ภาษา 3) ภูมิปัญญาด้านเนื้อหา ซึ่งแบ่งเนื้อหาออกเป็น 13 เรื่อง คือ เนื้อหาด้านคำสอน ด้านอาหาร ด้านสุขภาพ ด้านการเกษตร ด้านสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ ด้านโหราศาสตร์ ด้านการสร้างเรื่องขำขัน ด้านการช่าง ด้านศิลปวัฒนธรรม ด้านศิลปหัตถกรรม ด้านอักษรศาสตร์ ด้านศาสนา และด้านการสร้างความเชื่อมั่น-เสริมสร้างปัญญา

ค่าวฮ่ำ นอกจากจะเป็นภูมิปัญญาของกวีพื้นบ้านในการใช้ท่วงทำนองและลีลาภาษาบ่งบอกถึงอัตลักษณ์แบบล้านนาอย่างชัดเจนแล้ว ยังอาจกล่าวได้ว่าค่าวฮ่ำเป็นเสมือนบทบันทึกของชาวบ้านล้านนาในช่วงเวลานั้น ที่มีความคิดเห็น ความรู้สึก ต่อเหตุการณ์บ้านเมืองในด้านต่างๆ เป็นความรู้ ภูมิปัญญาที่ชาวบ้านล้านนาสั่งสมและสืบทอดต่อกันมาหลายรุ่นคน ผู้จัดรายการวิทยุและกวีพื้นบ้านล้านนาได้ร่วมกันสร้างพื้นที่ทางสังคมให้แก่ ค่าวฮ่ำ ได้เป็นหนึ่งในมรดกทางภูมิปัญญาของล้านนา เป็นวิถีที่ดำรงอยู่และปรับตัวไปพร้อมๆ กับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และการเมืองที่เกิดขึ้น