มองเชียงใหม่ใหม่: พญามังราย อำนาจ กับภูมิอากาศโลก
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งศึกษาประวัติศาสตร์ล้านนาในช่วงก่อตั้งเมืองเชียงใหม่ผ่านกรอบการวิเคราะห์ เชิงประวัติศาสตร์ระยะยาว (Longue Durée) โดยให้ความสำคัญกับปัจจัยด้านภูมิอากาศโลก วัตถุประสงค์ของการศึกษาวิจัยประกอบด้วย 2 ประการ ได้แก่ (1) การสืบค้นหลักฐานที่สะท้อนความผันผวนทางภูมิอากาศโลกในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 13 ถึงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 14 ซึ่งเป็นจุดสิ้นสุดระยะอากาศอบอุ่นยุคกลางที่ปรากฏในเอกสารประวัติศาสตร์ของล้านนา และ (2) การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างการขยายอำนาจของพญามังรายในช่วงก่อรูปเมืองเชียงใหม่กับการเปลี่ยนแปลงของภูมิอากาศระดับภูมิภาค
ผลการศึกษาพบว่า (1) เอกสารโบราณของล้านนาสะท้อนข้อมูลที่สอดคล้องกับหลักฐานจากภูมิภาคอื่น ๆ เกี่ยวกับความผิดปกติของภูมิอากาศในห้วงเวลาดังกล่าว และ (2) การเปลี่ยนแปลงของภูมิอากาศโลกที่รุนแรงในเขตอบอุ่นมีความสัมพันธ์กับการขยายอำนาจของพญามังรายลงสู่พื้นที่ตอนใต้ที่มีความอุดมสมบูรณ์มากกว่า ในฐานะผู้ปกครองใหม่ พญามังรายได้สร้างความชอบธรรมทางการเมืองผ่านการวางระบบการจัดการน้ำและการผังเมืองเชียงใหม่ ซึ่งไม่เพียงตอบสนองต่อสภาพภูมิอากาศที่ผันผวน หากยังยกระดับเมืองเชียงใหม่ให้เป็นศูนย์กลางทางศาสนาใหม่ โดยมีแม่น้ำปิงซึ่งถูกให้ความหมายเชิงศักดิ์สิทธิ์เป็นแกนสำคัญของการสร้างความชอบธรรมและอำนาจทางการปกครอง
Article Details
เอกสารอ้างอิง
กรมศิลปากร. (2516). ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 61. โรงพิมพ์ชวนพิมพ์.
ไกรสิน อุ่นใจจิตต์. (2555). ประวัติการตั้งถิ่นฐานบ้านเมืองในล้านนา ระยะก่อนพุทธศตวรรษที่ 19. จรัสธุรกิจ.
นพนันท์ ตาปนานนท์. (ม.ป.ป.). ตำนานเชียงใหม่กับการตีความตามบริบทของการผังเมือง. วารสารวิชาการ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์จุฬาลงกรณ์. 60, 1-10. https://www.arch.chula.ac.th/journal/files/article/aUI7N1w3GyThu95355.pdf
ประเสริฐ ณ นคร. (2514). มังรายศาสตร์. โรงพิมพ์เลี่ยงเซียงจงเจริญ.
ปรานอม ตันสุขานันท์ และวิทยา ดวงธิมา. (2554). รายงานผลการวิจัย แนวทางการพัฒนาความเป็นย่านหลากมิติของเมืองเชียงใหม่. มหาวิทยาลัยแม่โจ้
ไพลิน ฉัตรอนันทเวช. (2563, 11 สิงหาคม). พลวัตแห่งเส้นทางแม่น้ำ. Blockdit. https://www.blockdit.com/posts/5f1d580b4db4e50cc15cb8eb
มนวัธน์ พรหมรัตน์. (2560) ขบวนการครูบาศรีวิไชย เงินตรา บุญบารมี บนความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจของล้านนา. มนุษยศาสตร์สาร, 18(2), 84-103. https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/127761
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โครงการจัดตั้งศูนย์โบราณคดีภาคเหนือ (2550). จากยุคน้ำแข็งไพลสโตซีนสู่สมัยล้านนา. มหาวิทยาลัย.
รัตนาพร เศรษฐกุล. (2524). ศาลต่างประเทศในภาคเหนือของประเทศไทย พ.ศ. 2416-2480. [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
รีด, แอนโทนี. (2548). เอเชียตะวันออกเฉัยงใต้ในยุคการค้า ค.ศ. 1450-1680 เล่ม 1 ดินแดนใต้ลม (พงษ์ศิริ เลขะวัฒนะ, ผู้แปล). ซิลค์เวอร์ม. (ต้นฉบับพิมพ์ปี 2531)
วินัย พงศ์ศรีเพียร. (2539). ปาไป่สีฟู่-ปาไป่ต้าเตี้ยน: เชียงใหม่ในเอกสารประวัติศาสตร์จีนโบราณ. คณะกรรมการสืบค้นประวัติศาสตร์ไทยในเอกสารจีน.
สรัสวดี ประยูรเสถียร. (2523). การปฏิรูปการปกครองมณฑลพายัพ พ.ศ. 2436-2476. [วิทยานิพนธ์ ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
สรัสวดี อ๋องสกุล. (2543). ชุมชนโบราณในแอ่งเชียงใหม่-ลำพูน. อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
สรัสวดี อ๋องสกุล. (2548). เวียงกุมกาม: การศึกษาประวัติศาสตร์ชุมชนโบราณในล้านนา. โรงพิมพ์ Within Design.
สันติ ภัยหลบลี้. (2566, 2 กันยายน). “ถนนพระร่วง” สุโขทัยคืออะไรกันแน่. มิตรเอิร์ธ. https://www.mitrearth.org/24-89-sukhothai-water-management/
สาเหตุที่ระบบเหมืองฝายดำรงอยู่ได้นานนับพันปี, (2548, 30 ตุลาคม).ประชาไท. https://prachatai.com/journal/2005/10/6212
สำนักงานการประถมศึกษาจังหวัดเชียงใหม่. (2540). ครูเชียงใหม่: เจ็ดร้อยปีเมืองเชียงใหม่. สำนัก.
สำนักนายกรัฐมนตรี คณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์. (2514). ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่. สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี.
สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา. (2529). น้ำ : บ่อเกิดแห่งวัฒนธรรมไทย. ไทยวัฒนาพานิช.
สุรพล ดำริห์กุล. (2550). ดอยสุเทพกับผังเมืองเชียงใหม่. วารสารวิจิตรศิลป์, 1(2), 10-25. https://so02.tci-thaijo.org/index.php/fineartsJournal/article/view/77690/62318
โสภา ชานะมูล (2534). ครูบาศรีวิชัย "ตนบุญ" แห่งล้านนา (พ.ศ. 2421-2481). [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว. (2520) การวิเคราะห์สังคมเชียงใหม่สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ตามต้นฉบับใบลานในภาคเหนือ. [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต ไม่ได้ตีพิมพ์]. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว, เมธี ใจศรี, และนิพัทธ์ แย้มแดช. (2562). 500 ปี โคลงนิราศหริภุญชัย. ไอรดาก๊อปปี้เท็กซ์.
Brown, N. (2001). History and climate change: A Eurocentric Perspective. Routledge.
Climate Model Simulations of the Last 1,000 Years. (2021). https://www.ncei.noaa.gov/sites/default/files/2021-11/10%20Climate%20Model%20Simulations%20of%20the%20Last%201%2C000%20Years%20-%20FINAL%20OCT%202021.pdf
Lannone, G., Rivera, R. S., Lin, S. T., & Soe, N. C. (2024). Water, ideology, and kingship at the ancient Burmese capital of Bagan, Myanmar: An iconographic analysis of the Nat Yekan sacred water tank. Religions, 15(2), 1-25. https://doi.org/10.3390/rel15020166
Lieberman, V. (2003). Strange parallel: Southeast Asia in Global Context, C.800-1830 Volume 1. Cambridge University Press.
Macrae, S., Iannone G., Lin S. T., & Soe N. C., (2022). Ancient inscriptions and Climate Change: A Study of Water Management at the Ancient Capital of Bagan, Myanmar. Asian Archeology, 6(2), 201-212. https://link.springer.com/article/10.1007/s41826-022-00061-1
Win, K., (2016) The Water management of historic Bagan: The chronology and typology of hydraulic works in the ancient buddhist city. In N. H. Tan (Ed.), Advancing Southeast Asian Archaeology 2016, The Second SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology (pp. 276-287), SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts, https://os.pennds.org/archaeobib_filestore/pdf_articles/bookchapters/2018_Kyaing.pdf
Yamoah, K. A., Higham, C. F., Wohlfarth, B., Chabangborn, A., Chawchai, S., Schenk, F., & Smittenberg, R. H. (2017). Societal response to monsoonal fluctuations in NE Thailand during the demise of Angkor Civilisation. The Holocene, 27(10), 1455-1464. https://doi.org/10.1177/0959683617693900
