แม่ไม้เพลงไทย : การศึกษาภาพแทนในพื้นที่สังคมชนบท

บทคัดย่อ

บทความวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการประกอบสร้างภาพแทนในพื้นที่สังคมชนบทเชิงบวก และเชิงลบที่ปรากฏในเพลงลูกทุ่งชุดแม่ไม้เพลงไทย ผลการศึกษาพบว่ามีการประกอบสร้างพื้นที่สังคมชนบทให้มีสภาพที่แตกต่างกันแบบคู่ตรงข้าม (Binary opposition) ซึ่งสามารถแสดงให้เห็นถึงพฤติกรรมรวมทั้งแนวคิดของตัวละครชาวชนบท ที่มีความแปรผันไปตามสภาพของแต่ละพื้นที่ในสังคมชนบทอย่างเด่นชัด 2 ลักษณะ ลักษณะแรกเพลงลูกทุ่งได้สร้างภาพแทนพื้นที่สังคมชนบทเชิงบวก โดยบรรยายถึงสังคมชนบทว่ามีลักษณะเป็นสังคมในอุดมคติ (Idealism) ดินแดนที่สงบสุข และงดงาม ตัวละครชาวชนบทที่ถูกบรรยายไว้ในเนื้อเพลงจึงมีชีวิตเรียบง่าย พอเพียง สมถะ และมีวิถีชีวิตที่ผูกพันกับธรรมชาติ ส่วนลักษณะที่สอง เพลงลูกทุ่งได้สร้างภาพแทนพื้นที่สังคมชนบทเชิงลบโดยกล่าวถึงสภาพความเป็นพื้นที่แห่งความยากไร้และมีปัญหาของชาวชนบท เช่นปัญหาสำคัญเกี่ยวกับภัยธรรมชาติที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อวิถีชีวิตของผู้คน 2 ประการ ได้แก่ ปัญหาความแห้งแล้ง และปัญหาน้ำท่วม นอกจากนี้ยังพบปัญหาด้านเศรษฐกิจและการศึกษาในสังคมชนบท ซึ่งตัวละครชาวชนบทที่แสดงบทบาทในเนื้อเพลงมักถูกประกอบสร้างให้เป็นรองกว่าชาวเมือง เช่น ด้อยโอกาสทางด้านการศึกษา และมีฐานะยากจน เป็นต้น