งิ้วแต้จิ๋ว: การสร้าง และฟื้นฟูอัตลักษณ์จีน ภายใต้เครือข่ายความสัมพันธ์ของชุมชนคนจีน ในเชิงเศรษฐกิจและวัฒนธรรม

บทคัดย่อ

          การแสดงงิ้วในเมืองไทยเฟื่องฟูสูงสุดในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งในสมัยนั้นมีคณะงิ้วเกิดขึ้นมากมายทั้งที่เป็นของคนจีนแท้ๆ และคณะที่คนไทยตั้งขึ้นมาเอง นอกจากนั้นในช่วงดังกล่าวมีการเปิดโรงเรียนสอนการแสดงงิ้วขึ้นเพื่อเป็นการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมไทย-จีน มีการเปิดโรงงิ้วขึ้นอย่างแพร่หลายโดยเฉพาะย่านเยาวราชและถนนเจริญกรุง

          ภาพในอดีตสำหรับงิ้วอาจจะเป็นมหรสพที่ได้รับความนิยมอย่างสูง แต่เมื่อเริ่มมีการรับวัฒนธรรมตะวันตกเข้ามาทำให้ชาวไทยเชื้อสายจีน (Thai-Chinese) หลงเหลือความเป็นจีนมีอยู่น้อยเต็มที สาเหตุหนึ่งเป็นเพราะในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงครามได้ใช้นโยบายชาตินิยมและมีความพยายามผลักดันในผู้มีเชื้อสายจีนให้มีความเป็นไทยและด้วยเหตุผลทางความมั่นคงและหวั่นเกรงภัยคอมมิวนิสต์ จอมพล ป. ได้มีนโยบายสั่งปิดโรงเรียนจีนมากกว่า 300 โรงเรียน ซึ่งถือว่าเป็นการปราบปรามความเป็นจีนที่เกิดขึ้นอย่างเด่นชัดในสังคมไทย

           นอกจากนี้ในช่วงหลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง และกองทัพแดงของฝ่ายคอมมิวนิสต์จีนได้ทำสงครามกับรัฐบาลจีนฝ่ายประชาธิปไตยของประธานาธิบดีเจียไคเช็ก ทำให้ชาวจีนแต้จิ๋วรวมถึงนักแสดงงิ้ว และเจ้าของคณะงิ้วได้อพยพเข้ามาในประเทศไทยในช่วงปี พ.ศ. 2495-2505 สองฟากของถนนเยาวราช และเจริญกรุงเต็มไปด้วยโรงงิ้ว ในช่วงนี้มีงิ้วมากถึง 80 คณะ ซึ่งนับเป็นช่วงที่รุ่งเรืองที่สุดของงิ้วในประเทศไทย หลังจากปี พ.ศ. 2505 งิ้วเริ่มเสื่อมความนิยมลง จนกระทั่งปี พ.ศ. 2509 โรงงิ้วในเยาวราชต่างเลิกกิจการและเปลี่ยนเป็นโรงภาพยนตร์แทน คณะงิ้วแต้จิ๋วปัจจุบันเกือบทั้งหมดในประเทศไทยเป็นคณะงิ้วเร่ที่จัดแสดงตามศาลเจ้าเท่าที่รวบรวมได้ มีอยู่ราว 12 คณะ

          การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการกลับมาฟื้นฟูอีกครั้งของงิ้วแต้จิ๋ว ภายใต้สถานการณ์เช่นนี้งิ้วแต้จิ๋วได้มีการปรับเปลี่ยนให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงของสังคม งิ้วแต้จิ๋วเชื่อมโยงกับความเชื่อศรัทธาศาสนาและศาลเจ้า และถือเป็นศิลปะชั้นสูง จากการศึกษาพบว่า เครือข่ายทางสังคมที่มีความสำคัญในการธำรงอัตลักษณ์จีน ได้แก่ สมาคมเครือข่ายศาลเจ้า และกลุ่มเถ้าแก่อุปถัมภ์ ซึ่งมีส่วนในการทำให้อัตลักษณ์จีนดำรงอยู่ท่ามกลางการปราบปรามที่เคยเกดิ ขึ้นในช่วงที่รัฐบาลไทยใช้นโยบายชาตินิยม และยังทำให้อัตลักษณ์จีนสามารถดำรงอยู่ได้อย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการแสดงอัตลักษณ์จีนผ่านการแสดงงิ้วซึ่งต้องเกิดจากความร่วมมือและการสนับสนุนจากชุมชนชาวจีน ซึ่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการแสดงงิ้ว การแสดงงิ้วแต้จิ๋วไม่ได้เป็นเพียงเพื่อความบันเทิง แต่ยังแสดงให้เห็นถึงการเชื่อมโยงกับความเชื่อ รากเหง้าของคนจีนและเครือข่ายของความสัมพันธ์ของชุมชน (Guanxi) ในบริบทของความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ดังนั้นงิ้วแต้จิ๋วเป็นส่วนหนึ่งของอัตลักษณ์ของชาวจีนและมีความผูกพันกับเครือข่ายความสัมพันธ์ของชุมชนชาวจีน