การเมืองของความทรงจำในสถานการณ์ความรุนแรงในพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่อง “การเมืองของความทรงจำในสถานการณ์ความรุนแรงพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้” เป็นการศึกษากระบวนการที่รัฐสร้างเรื่องเล่าชุด “สันติสุข” เพื่อสร้างความชอบธรรมต่อการจัดการปัญหาความรุนแรงในพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้ และปัญหาการต่อสู้ระหว่างเรื่องเล่าชุด ที่รัฐสร้างที่หยิบมาจากความทรงจำแบบฉบับทรายขาว กับความทรงจำอันหลากหลายของชุดชาวบ้าน ทั้งหมดนี้อยู่ภายใต้คำถามการวิจัย 3 ข้อ หนึ่ง รัฐมีกระบวนการสร้างเรื่องเล่าในนาม “สันติสุข” อย่างไรต่อพื้นที่ตำบลทรายขาว ทั้งในเชิงความหมายและอัตลักษณ์ให้แก่พื้นที่ สอง ชาวบ้านทรายขาวจัดการกับเรื่องเล่าชุดที่รัฐสร้างอย่างไร และข้อสุดท้าย เรื่องเล่าชุด “สันติสุข” ยังคงทรงอำนาจอย่างไรในสภาวะความเปลี่ยนแปลงทางความรุนแรงที่กำลังเกิดขึ้นในปัจจุบัน โดยมีแนวคิดเรื่องการเมืองของความทรงจำเป็นกรอบหลักในกระบวนการศึกษา

งานวิจัยพบว่า กลไกรัฐประกอบสร้างพื้นที่ตำบลทรายขาว อำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานีให้ เป็น “พื้นที่สันติสุข” เริ่มจากการประกาศให้พื้นที่ตำบลทรายขาว อำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี เป็นพื้นที่สันติสุขแห่งแรกในจังหวัดปัตตานีด้วยความเป็นพื้นที่ที่ไม่มีเหตุการณ์ความรุนแรงเกิดขึ้นตั้งแต่ปี 2547 และเป็น “พื้นที่พิเศษ” เพราะมีระบบการปกครองท้องถิ่นเกี่ยวกับการเลือกตั้ง “กำนัน” ที่ใช้ วิธีผลัดกันดำรงตำแหน่งระหว่างคนพุทธและคนมุสลิม ในบริบททางประชากรที่จำนวนชาวพุทธและ มุสลิมในพื้นที่ทรายขาวใกล้เคียงกัน นอกจากนี้ คนมลายูมุสลิมในทรายขาวยังไม่พูดมลายูเหมือนที่อื่น และรัฐเลือกความทรงจำแบบฉบับทรายขาวฉบับปู่เจ้านองซึ่งเป็นความทรงจำท้องถิ่นที่บอกเล่าการ อยู่ร่วมกันอย่างสมานฉันท์ระหว่างคนพุทธและคนมุสลิมมาให้ความหมายกับ“มัสยิดโบราณ 300 ปี” ในฐานะสัญลักษณ์บรรจุความทรงจำ

กระบวนการดังกล่าวเท่ากับรัฐกำลังสถาปนา “ภูมิศาสตร์การเมือง” ในการจัดการความรุนแรงที่เกิดขึ้นในพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้รูปแบบหนึ่ง นำไปสู่การรับรู้ของคนทั่วไปทั้งในและนอกพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้ว่า พื้นที่สันติสุข คือ “ความจริง” ผ่านการนำเสนอข่าวหรือสารคดีเชิงข่าวบนพื้นที่สื่อสาธารณะ ขณะเดียวกันกระบวนการทางการเมืองนี้เท่ากับเป็นการกดทับ ปิดกั้นมุมมองของคนในและนอกพื้นที่สามจังหวัดภาคใต้ เพราะการที่รัฐหยิบพื้นที่ทรายขาวและหยิบความทรงจำแบบฉบับทรายขาวส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์เชิงอำนาจ ทำให้เรื่องเล่าชุด “สันติสุข” ที่รัฐสร้างขึ้นถูกท้าทาย ปะทะกับความทรงจำอื่นที่แตกต่างของชาวบ้านทรายขาวทั้งคนพุทธและคนมุสลิม ที่มีผลต่อเรื่องเล่าชุด “สันติสุข” ที่รัฐสร้างขึ้น แสดงให้เห็นถึง “พลัง” ของความทรงจำ แตกต่าง