มายากลกับมายาคติในสังคมไทย

บทคัดย่อ

“มายากล” เป็นวาทะอย่างหนึ่งที่มีความหมายเกี่ยวพันกับอำนาจ (Power) และผู้มีอำนาจ (Authority) โดยในแต่ละช่วงสมัยจะมีผู้กำหนดบทบาทหน้าที่และให้ความหมายต่อ “มายากล” ว่าคืออะไรและแม้ในปัจจุบันนักวิชาการสายหน้าที่นิยม (Functionalism) อาจให้สถานะได้เพียงสื่อเพื่อความบันเทิงเพียงเท่านั้น แต่ในแง่ความหมายแบบหลังโครงสร้างนิยม (Post-Structuralism) กลับมองว่า “มายากล” ได้ประกอบสร้างความหมายจากอำนาจ (Power) ของสถาบันต่างๆ เพื่อสร้างคติความเชื่อแก่คนในสังคมไทย โดยการวิจัยนี้ได้ใช้วิธีวิทยาตามทฤษฏีของ โรล็องด์ บาร์ตส์ (Roland Barthes) นักสัญวิทยาชาวฝรั่งเศส เพื่อวิเคราะห์ความหมายชั้นต้นก่อนจะลงลึกไปในระดับความหมายเชิงมายาคติที่ต้องอาศัยบริบททางสังคม-วัฒนธรรมมาร่วมอภิปราย ทั้งนี้เพื่อต้องการอธิบายถึงการประกอบสร้างความหมายในสัมพันธบทที่เกิดขึ้นจากหลักฐานทั้งสิ้น 110 รายการ จาก 6 กรอบความรู้ (Epistem) ได้แก่ หลักฐานที่สื่อความหมายเกี่ยวกับประวัติศาสตร์การแสดง กลุ่มนักมายากล ความเป็นจริงในสังคม ความเชื่อหรือความไม่แน่ใจและสุดท้ายคือความบันเทิง

จากการศึกษาพบว่า สถาบันมายากลและสถาบันที่ใช้มายากลมีการสื่อความหมายโดยตรง คือ 1) ชนชั้นปกครอง 2) วัฒนธรรมชาวต่างชาติ 3) อำนาจเหนือธรรมชาติ 4) วิทยาศาสตร์และการเรียนรู้ 5) การหลอกลวงและการกล่าวโทษ 6) ศิลปะการแสดง 7) จินตนาการและความเป็นไปได้ 8) เทคโนโลยีและความทันสมัย 9) สินค้าและธุรกิจ 10) กลุ่มสมาชิกและการรวมตัว 11) กฎระเบียบจรรยาบรรณ 12) ความเร็ว 13) การเปลี่ยนแปลง 14) การปกป้องคุ้มครอง 15) การทำนาย 16) การต้านกฎธรรมชาติ 17) การทำลายล้างและสื่อความหมายเชิงมายาคตเพื่อประกอบสร้างอุดมการณ์ความเชื่อต่าง ๆ แก่สังคมไทย คือ 1) มายากลเป็นของคนชั้นสูง 2) มายากลมีความเป็นสากล 3) มายากลเป็นความวิเศษ 4) มายากลเป็นวิทยาการที่น่าเชื่อถือ 5) มายากลเป็นสิ่งชั่วร้าย 6) มายากลเป็นความบันเทิง 7) มายากลคือความหวังต่อความเป็นไปได้ 8) มายากลเป็นสิ่งร่วมสมัย 9) มายากลมีมูลค่าเชิงเศรษฐกิจ 10) มายากลมีตัวตนและมีสังคม 11) มายากลเป็นความลับที่ไม่เปิดเผย 12) มายากลเป็นอุดมการณ์ความเร่งรีบ 13) มายากลเป็นอุดมการณ์การพัฒนา 14) มายากลเป็นอุดมการณ์ความปลอดภัย 15) มายากลเป็นอุดมการณ์การทำนาย 16) มายากลเป็นอุดมการณ์การท้าทายธรรมชาติ 17) มายากลเป็นอุดมการณ์การทำลายล้าง นอกจากนี้ยังพบว่า มายากลในสถาบันต่างๆ มีความหมายที่ลื่นไหล ไม่หยุดนิ่งตายตัวและแตกต่างกันไปตามแนวคิดสัมพันธบท (Intertextuality) ซึ่งเป็นการประกอบสร้างความหมายของแต่ละสถาบันที่มีอำนาจ (Power) โดยจะเสริมแต่งด้วยความหมายทางวัฒนธรรมที่ทำให้มายากลกลายเป็นมายาคติ (Myth) ในแบบที่สถาบันที่ประกอบสร้างต้องการ ซึ่งการศึกษาครั้งนี้เป็นการสร้างองค์ความรู้ในกลุ่มทฤษฎีการประกอบสร้างความจริงทางสังคมและสามารถนำไปใช้ในงานนิเทศศาสตร์ทั้งด้านวิชาการและวิชาชีพ หรือนำไปใช้ศึกษามายาคติในสื่อต่างๆ เพื่อให้รู้เท่าทันคติความเชื่ออันส่งผลต่อคนในสังคมไทยอย่างไม่รู้เนื้อรู้ตัว