จากกระแสสู่การเปลี่ยนผ่าน: ทำความเข้าใจแรงผลักดัน ของมหาวิทยาลัยไทยสู่ความยั่งยืน

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งทำความเข้าใจพลวัตของการขับเคลื่อนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) ในสถาบันอุดมศึกษาไทยระหว่างช่วงการระบาดของโควิด-19 ถึงปี พ.ศ. 2568 โดยใช้แนวทางเชิงคุณภาพภายใต้กระบวนทัศน์นัยนิยม เพื่อสำรวจความหมาย การรับรู้ และกระบวนการเปลี่ยนผ่านของมหาวิทยาลัย ข้อมูลที่ใช้ประกอบด้วยการสำรวจความคิดเห็นของสถาบันอุดมศึกษาในปี พ.ศ. 2564 ข้อมูลปฐมภูมิจากแบบสอบถามออนไลน์ การสนทนากลุ่ม และการสัมภาษณ์เชิงลึก เสริมด้วยการศึกษาข้อมูลทุติยภูมิระหว่างปี พ.ศ. 2565–2568 เพื่อเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงและปัจจัยที่ส่งผลต่อการขับเคลื่อน ผลการศึกษาพบว่า มหาวิทยาลัยไทยส่วนใหญ่ได้บูรณาการเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนเข้าสู่ยุทธศาสตร์หลัก ทั้งในด้านการเรียนการสอน การวิจัย และการบริการวิชาการ อย่างไรก็ตาม การขับเคลื่อนจำนวนมากยังคงถูกกำหนดทิศทางโดยแรงผลักภายนอก ทั้งจากการจัดอันดับและความคาดหวังของภาคธุรกิจที่ต้องการให้สถาบันอุดมศึกษามีบทบาทสนับสนุนมาตรฐานด้าน ESG รวมถึงแรงจูงใจจากการแข่งขันเชิงสถาบัน มากกว่าการปรับเปลี่ยนเชิงโครงสร้างภายในอย่างมีนัยยะ การเปลี่ยนแปลงในหลายสถาบันยังคงอยู่ในลักษณะโครงการเฉพาะกิจ ขาดความต่อเนื่องและกลไกเชื่อมโยงระดับระบบ ขณะที่บางสถาบันเริ่มพัฒนาแนวทางการทำงานที่เชื่อมประสานภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ซึ่งสะท้อนพัฒนาการในแนวทางของมหาวิทยาลัยพลเมือง โดยสรุป การศึกษานี้ชี้ให้เห็นว่าความยั่งยืนได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการดำเนินงานของภาคอุดมศึกษาอย่างชัดเจน แต่การเปลี่ยนผ่านสู่ระบบการเรียนรู้เพื่อความยั่งยืนที่แท้จริงยังต้องอาศัยกลไกภายในที่ยืดหยุ่นมากขึ้น การส่งเสริมอิสระทางวิชาการ และการสร้างความร่วมมือ เพื่อให้การบูรณาการเป้าหมายการพัฒนาเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและมีความหมายต่อบริบทพื้นที่