พัฒนาการของวรรณคดีโศกาลัยในสมัยรัตนโกสินทร์

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ในการศึกษาวรรณคดีโศกาลัยในสมัยรัตนโกสินทร์ในด้านประวัติ ความเป็นมาและพัฒนาการของวรรณคดีประเภทนี้ ผลการศึกษาวิจัยพบว่า วรรณคดีโศกาลัยเป็นบทร้อยกรองที่มีเนื้อหาคร่ำครวญถึงผู้ที่เสียชีวิตด้วยความรู้สึกโศกเศร้าและอาลัยอาวรณ์ แต่งขึ้นในวาระพิเศษเมื่อพระมหากษัตริย์สวรรคตหรือพระบรมวงศานุวงศ์สิ้นพระชนม์ เป็นวรรณคดีประเภทใหม่ซึ่งเริ่มมีปรากฏขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์และมีพัฒนาการสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน นอกจากจะคร่ำครวญพรรณนาความโศกเศร้าอาลัยแล้ว ยังมุ่งสรรเสริญพระเกียรติและพระราชกรณียกิจ และบันทึกเหตุการณ์สำคัญและพระราชพิธีที่เกี่ยวเนื่องกับการถวายพระเพลิง พระบรมศพหรือการพระราชทานเพลิงพระศพอีกด้วย ทั้งนี้กวีอาจให้ความสำคัญแก่เนื้อหาเฉพาะ ประเด็นใดประเด็นหนึ่งก็ได้ แต่ส่วนใหญ่จะเน้นการพรรณนาอารมณ์

การแต่งวรรณคดีโศกาลัยแพร่หลายอย่างรวดเร็วในสมัยรัชกาลที่ 6 เนื่องจากการขยายตัว ด้านการศึกษาและความเจริญของกิจการหนังสือพิมพ์ แต่หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองในสมัยรัชกาลที่ 7 วรรณคดีโศกาลัยซบเซาไประยะหนึ่งจากปัจจัยทางด้นการเมือง ก่อนจะได้รับการฟื้นฟูขึ้นใหมในรัชกาลปัจจุบัน สำหรับรูปแบบคำประพันธ์ที่กวีนิยมใช้แต่งวรรณคดีโศกาลัยมากที่สุดคือ กลอนสุภาพ รองลงมาคือ โคลงสี่สุภาพและกาพย์ยานี ตามลำดับ ส่วนจะมีความยาวเท่าใดนั้น ขึ้นอยู่กับจุดประสงค์ในการแต่งและการเผยแพร่เช่นในอดีตมุ่งเน้นการบันทึกพระราชพิธีหรือพระราชประวัติ ซึ่งมีเนื้อหามากจึงแต่งค่อนข้างยาว แต่ถ้าใช้สำหรับติดพวงมาลาหรือพิมพ์ในวารสารและหนังสือพิมพ์ซึ่งมีเนื้อที่จำกัดจะมีขนาดสั้นลง