แนวทางการแก้ปัญหาหนี้สินภาคครัวเรือนของประชาชนในระดับฐานรากอย่างยั่งยืน

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาลักษณะของหนี้และความจำเป็นในการใช้จ่ายของครัวเรือนระดับฐานราก และ 2) ค้นหาปัจจัยความสำเร็จและการขับเคลื่อนการจัดการหนี้ครัวเรือน โดยการเก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์เชิงลึก การจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ และศึกษากรณีศึกษา

ผลการศึกษาพบว่ามีข้อค้นพบสำคัญ 2 ประการ ดังนี้ 1) สภาวะของหนี้ครัวเรือน เคลื่อนตัวในทางตรงกันข้ามกับหนี้ครัวเรือนในระดับมหภาค กล่าวคือ หนี้ครัวเรือนของประชาชนในระดับฐานราก มีสัดส่วนหนี้ต่อรายได้ครัวเรือนในอัตราที่เพิ่มขึ้น และศูนย์จัดการกองทุนชุมชน 3 ใน 4 ศูนย์ของกรณีศึกษา สามารถลดสัดส่วนหนี้ต่อรายได้ได้ต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของประเทศในปี พ.ศ. 2562 2) ปัจจัยความสำเร็จที่เกิดขึ้น เป็นผลมาจาก “กลไกขับเคลื่อนความสำเร็จ” 3 กลไก ได้แก่ (2.1) ความสามารถในการปฏิบัติการขององค์กรชุมชน ร่วมกับคำแนะนำจากกรมการพัฒนาชุมชน (2.2) การทำงานร่วมกันของสถาบันการเงินในชุมชนและศูนย์จัดการกองทุนชุมชน และ (2.3) กระบวนการทำงานที่นำเอาเรื่องเศรษฐกิจมาเกี่ยวข้องกับการจัดการหนี้ โดยมุ่งสื่อสารทำความเข้าใจต่อเรื่องหนี้และการใช้จ่ายในชีวิตประจำวัน ที่ไม่สอดคล้องกับรายได้จากภาคเกษตรที่มีลักษณะเป็นฤดูกาลและผันผวน

และมีข้อเสนอ 2 ประการ ได้แก่ (1) ข้อเสนอในระดับปฏิบัติการ คือ ขยายพื้นที่การดำเนินโครงการศูนย์จัดการกองทุนชุมชนให้ครอบคลุมทั่วประเทศ (2) ข้อเสนอในระดับนโยบาย คือ ควรยกระดับวัตถุประสงค์จากการจัดการหนี้ครัวเรือน ไปสู่ “การแก้ปัญหาความยากจนและการสร้างเศรษฐกิจชุมชนในระดับฐานรากอย่างยั่งยืน”