วัฒนธรรมความเชื่อที่มีต่อประเพณีบั้งไฟของคนอีสาน

บทคัดย่อ

บทความนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษาวัฒนธรรมความเชื่อที่มีต่อประเพณีบั้งไฟของคนอีสาน ที่เรียกว่า “บุญบั้งไฟ”หรือ“บุญเดือนหก” ซึ่งสรุปได้ 2 ประการคือ 1) เป็นเดือนที่เป็นวันคล้ายวัน “ประสูติ ตรัสรู้และปรินิพพาน”ของพุทธเจ้า องค์ประกอบหลักในบุญเดือนหกนี้ จึงเกี่ยวข้องอยู่กับพระพุทธศาสนา “บั้งไฟ” คือความดีเชิงอุปกรณ์ที่ชาวพุทธใช้บูชาคุณของพระพุทธเจ้า ดังจะเห็นได้จากวรรณกรรมอีสานเรื่อง“ผาแดง–นางไอ่” ที่ได้ปรากฏกำหนดการจัดงานบุญบั้งไฟขึ้นเป็นครั้งแรกในวันเพ็ญ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 และเรื่อง“พญาคันคาก ” ที่ปรากฏว่าเป็นตำนานชาดกอีสานที่เล่าถึงอดีตชาติของพระพุทธเจ้าในฐานะเป็นพระโพธิสัตว์ 2) เป็นช่วงที่ชาวอีสานกำลังจะเข้าสู่ฤดูลงนา และเลยเดือนหกไปคือเดือนเจ็ดก็เป็นเดือนที่ชาวอีสานจะต้องเลี้ยงผี เช่น ผีปู่ตา เพราะความที่ชาวอีสานเคยนับถือลัทธิถือผี ได้แก่  “ลัทธิผีแถน”มาก่อนนั้น การบูชาผีด้วยบั้งไฟก็ไม่ใช่เรื่องแปลกเพราะ “ไฟ” คือวัตถุที่ใช้เป็นองค์ประกอบของเครื่องบวงสรวง บูชา ที่เรียกว่า “อามิสทาน” มีดอกไม้ ธูปเทียน ของหอม และน้ำมัน เป็นต้น ความเชื่อลัทธิถือผีในศาสนาพราหมณ์และพระพุทธศาสนา จึงมีความสัมพันธ์กันบนพื้นฐานธรรมชาติเรื่องน้ำฝน จนก่อนให้เกิดพิธีกรรมและกิจกรรมบุญบั้งไฟ บุญบั้งไฟตามความเข้าใจของคนอีสานจึงหมายถึงดอกไม้ไฟ ที่มีขนาด สัดส่วนตามความเหมาะสมต่อการใช้งาน ทั้งจุดขึ้นฟ้าและจุดให้เสียงดัง เป็นต้น ด้วยเหตุนี้ จึงมีพิธีบูชาแถนเพราะเป็นการแสดงความเคารพหรือส่งสัญญาณไปยังแถน และมีบทบาทต่อวิถีชีวิตแบบผสมผสานของการบรวงสรวงแถน และบูชาคุณของพระพุทธเจ้าในที่สุด