ธุดงควัตร : แนวทางพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยเรื่อง ธุดงควัตร : แนวทางพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนา มีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาหลักธุดงควัตร 2) เพื่อศึกษาการพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนา 3) เพื่อบูรณาการพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนาด้วยหลักธุดงควัตร 4) เพื่อนำเสนอองค์ความรู้เกี่ยวกับ “รูปแบบบูรณาการพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนาด้วยหลักธุดงควัตร” เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพเก็บข้อมูลเชิงเอกสาร วิเคราะห์ข้อมูลเชิงเนื้อหาและการสัมภาษณ์เชิงลึก (In- depth Interview) ผู้ทรงคุณวุฒิ 12 รูป/คน

           ผลการวิจัยพบว่าหลักธุดงควัตรในพระพุทธศาสนาที่มีมาในพระไตรปิฎกแค่เพียง 8 ข้อเท่านั้น ซึ่งมีใจความว่า ธุดงค์เป็นวัตรแต่ไม่เป็นศีล มี 8 ข้อ คือข้อ 1 ถึง 8 คือ 1)ปังสุกูลิกังคธุดงค์ (นุ่งห่มผ้าบังสุกุล) 2) เตจีวริกังคธุดงค์ (ทรงไตรจีวร) 3) ปิณฑปาติกังคธุดงค์ (เที่ยวบิณฑบาต) 4) สปทานจาริกังคธุดงค์ (เที่ยวบิณฑบาตตามลำดับ) 5) ขลุปัจฉาภัตติกังคธุดงค์ (การห้ามภัตเมื่อภายหลัง) 6) อารัญญิกังคธุดงค์ (การอยู่ป่า) 7) ยถาสันถติกังคธุดงค์ (การอยู่ในเสนาสนะอันท่านจัดให้) 8) เนสัชชิกังคธุดงค์ (การนั่ง) ต่อมามีการเพิ่มธุดงควัตรเข้ามาอีก 5 ข้อ คือข้อ 9 ถึง 13 ปัจจุบันนี้ ธุดงควัตรมี 13 ข้อ

           การพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนา พบว่า การปฏิบัติธุดงควัตรตามหลักพระพุทธศาสนาเพื่อขัดเกลากิเลส เป็นคนมักน้อย สันโดษ เลี้ยบง่าย เป็นต้น ศาสนทายาทปฏิบัติธุดงควัตรของพระมหาเถระ ในสังคมไทยที่ปรากฏเด่นชัดในหลักของการปฏิบัติธุดงควัตร ประกอบด้วย 1) หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต 2) หลวงปู่ดูลย์อตุโล 3) ท่านพ่อลี ธมฺมธโรและ 4) พระมหาบัว าณสมฺปนฺโน เป็นต้น ได้ถือปฏิบัติธุดงควัตรมาเป็นประจำไม่ลดละการปฏิบัติธุดงค์จึงเป็นการทวนกระแสเข้าสู่วิถีเดิมของการปฏิบัติ เนื่องจากอัครสาวกในพุทธกาลมี  พระมหากัสสปะเถระ ได้ปฏิบัติตามคำสอนพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้วส่งผลให้บรรลุผลได้ตามต้องการ

           บูรณาการพัฒนาศาสนทายาทในพระพุทธศาสนาด้วยหลักธุดงควัตร พบว่า ธุดงค์ทั้ง 13 ข้อ ในแต่ละข้อสามารถปฏิบัติเคร่งครัดได้มากน้อยโดยแบ่งเป็นขั้นอุกฤษ์ ขั้นกลางและขั้นธรรมดา การปฏิบัติธุดงค์ย่อมเป็นผู้สันโดษในปัจจัย 4 ได้แก่ เครื่องนุ่งห่ม (จีวร) อาหาร (บิณฑบาต) ที่อยู่อาศัย (เสนาสนะ) และยารักษาโรค ซึ่งลักษณะดังกล่าวเป็นลักษณะของธุดงคกรรมฐานที่ชอบนิยมปฏิบัติธุดงค์ไปพร้อมกับการเจริญสมถกัมมัฏฐานและวิปัสสนากัมมัฏฐาน ดังนั้นธุดงควัตรเป็นวัตรปฏิบัติเพื่อพัฒนาศาสนทายาทให้เป็นผู้มักน้อย สันโดษ เลี้ยงง่ายอันจะทำให้เป็นผู้มีความสุขทั้งกายและใจในการดำเนินชีวิตในสังคม