พระคเณศ: นวัตกรรมสังคมบนความศรัทธา

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาและรวบรวมคติความเชื่อ พิธีกรรม และวิเคราะห์การดำรงอยู่ของคติความเชื่อเกี่ยวกับพระคเณศ  2)  ศึกษานวัตกรรมสังคมทางความเชื่อของพระคเณศ 3)  วิเคราะห์ความหลากเลื่อนในศรัทธาที่มีต่อพระคเณศ โดยใช้การสัมภาษณ์เชิงลึก มีผู้ให้ข้อมูลหลักรวม 15 คน

               ผลการวิจัยพบว่า คติความเชื่อ พิธีกรรม และนวัตกรรมสังคมทางความเชื่อของพระคเณศ สามารถสะท้อนผ่านงานประติมากรรม และพิธีคเณศจตุรถี ที่ก่อให้เกิดกระแสนิยม วัตถุมงคล ภาพวาด และการสร้างพระพิฆเนศปางต่าง ๆ แสดงให้เห็นถึงการผสมผสานทางวัฒนธรรมกันอย่างกลมกลืน โดยสัญญะแห่งความสำเร็จ และการนับถือพระคเณศเกิดจากการประกอบสร้างความหมายจากคนในสังคมผ่านพิธีกรรม บทสวด การบูชาฯลฯ ภายใต้วัฒนธรรมของพื้นที่นั้น ๆ แม้สังคมไทยจะมีพระพุทธศาสนาเป็นแกนกลางของความเชื่อ งานวิจัยนี้ใช้การวิเคราะห์การรื้อสร้างแนวคิดที่สมาทานพระพุทธศาสนา และสร้างความหมายของพระคเณศขึ้นมาใหม่ โดยเป็นเทพที่ขออะไรก็ได้ และเป็นเทพแห่งความสำเร็จ จะเห็นได้ว่าพระพุทธศาสนากับพระคเณศมีความเป็นคู่ตรงข้ามที่ไม่มีความขัดแย้งกัน ชาวไทยพุทธสามารถอยู่ระหว่างความเชื่อทั้งสองสิ่งได้อย่างกลมกลืน ดังนั้นแม้สังคมไทยจะนับถือศาสนาพุทธแต่ด้วยความไม่มั่นคงของสภาพสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองในปัจจุบัน ทำให้คนในสังคมกลัวความไม่แน่นอน ความเชื่อและความศรัทธาจึงเข้ามามีบทบาทและอิทธิพลในการเป็นที่พึ่งให้กับชีวิต ก่อให้เกิดธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อและความศรัทธาในพระคเณศ ซึ่งเป็นนวัตกรรมทางสังคมซึ่งได้รับพัฒนาขึ้นด้วยความคิดสร้างสรรค์ และช่วยแก้ปัญหาและตอบสนองความต้องการของสังคม