อิทธิพลการก่อตัวของขบวนการนักศึกษาในพม่า ในปี ค.ศ. 1974

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและวิเคราะห์ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการก่อตัวของขบวนการนักศึกษาในพม่า ในปี ค.ศ. 1974 เป็นการวิจัยตามแนวทางประวัติศาสตร์ด้วยการศึกษาเอกสารชั้นปฐมภูมิและทุติยภูมิ และการสัมภาษณ์เชิงลึกกับอดีตนักศึกษาผู้มีประสบการณ์เข้าร่วมขบวนการนักศึกษาพม่าตั้งแต่ ค.ศ.1962-1990

ผลจากการศึกษาพบว่า อิทธิพลจากปัจจัยมีดังต่อไปนี้ (1) ด้านการเมืองการปกครองประเทศ การเมืองรัฐบาลทหารพม่ายังคงปกครองประเทศตามแนวทางสังคมนิยมของรัฐบาลนายพลเนวิน รวมทั้งมีการจัดทำรัฐธรรมนูญ ค.ศ.1974  ที่ยังคงรูปแบบการปกครองสังคมนิยมดังเดิม (2) ด้านเศรษฐกิจ รัฐบาลของนายพลเนวินได้มีการปรับเปลี่ยนเป็นนโยบายเศรษฐกิจ ตามแผนสี่ปี หากแต่นโยบายดังกล่าวยังคงยึดแนวทางสังคมนิยมที่รัฐบาลทหารพม่าจะเป็นผู้กำดูแลทั้งหมดส่งผลให้กลุ่มผู้ใช้แรงงานออกมาประท้วงร่วมกับกลุ่มนักศึกษาด้วยและ (3) ด้านสังคม นักศึกษาพม่าได้รับอิทธิพลจากแนวความคิดของระบอบประชาธิปไตย จากสถานีวิทยุของชาติตะวันตก สำนักข่าวของชาติตะวันตกปัญญาชน รวมถึงหนังสือ วรรณกรรม เรื่องสั้น โดยนำหลักการและแนวความคิดประชาธิปไตยถ่ายทอดให้แก่นักศึกษา ผู้วิจัยจึงนำเอากรอบแนวคิดของขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมเข้ามาอธิบายการเคลื่อนไหวของขบวนการของนักศึกษา โดยใช้ทฤษฎีระดมทรัพยากรภายใต้กรอบเงื่อนไขด้านองค์กรเคลื่อนไหวทางสังคม และนำทฤษฎีกระบวนการทางการเมืองวิเคราะห์การเคลื่อนไหวทางสังคม รวมทั้งใช้กรอบแนวคิดของขบวนการนักศึกษาในภูมิภาคเอเชียมองอิทธิพลของการก่อตัวขบวนการนักศึกษาพม่า 

1. บทนำ

ปรากฎการณ์การประท้วงและต่อต้านรัฐโดยมีผู้นำเป็นคนรุ่นใหม่ ทั้งกลุ่มนักศึกษาและนักเรียน เริ่มขึ้นอีกครั้งในภูมิภาคเอเชีย ดังจะเห็นจากประเทศมาเลเซีย ฮ่องกง ไทย และพม่า โดยมีข้อเรียกร้องให้ผู้นำรัฐบาลลงจากตำแหน่ง เรียกร้องการแก้ไขปัญหาเรื่องเศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อมและศาสนา การประท้วงได้นำเทคโนโลยีมาใช้ในการประท้วง ไม่ว่าจะเป็นการเคลื่อนไหวแบบไม่มีแกนนำ การใช้ภาษาใหม่ที่สื่อสารระหว่างผู้ชุมนุม ไปจนถึงวิธีใช้แฟลชม็อบหรือม็อบฉับพลัน ซึ่งเป็นการนัดชุมนุมแบบพร้อมเพรียงกันอย่างกะทันหันและแยกย้ายหลังจากเวลาผ่านไปไม่นานนัก การใช้สัญญาณมือในการสื่อสารต่าง ๆ ในขบวนการรวมถึงการเคลื่อนไหวข้ามพรมแดนที่เรียกเสียงสนับสนุนจากผู้คนในต่างประเทศ (ประชาไท, 2563)

ประวัติศาสตร์การเมืองของขบวนการนักศึกษาพม่าเริ่มก่อตัวพร้อมกับการตั้งมหาวิทยาลัยย่างกุ้งใน ค.ศ. 1920 นักศึกษามีความตื่นตัวทางการเมืองสูง ทำกิจกรรมเคลื่อนไหวจนทำให้พม่าได้รับเอกราชจากอาณานิคม ในปี ค.ศ. 1948 ภายหลังจากพม่าได้รับเอกราช กิจกรรมทางการเมืองของนักศึกษายังดำรงอยู่และกลับมามีบทบาทเคลื่อนไหวอีกครั้ง แต่หลังจากนั้นไม่นานกิจกรรมหลายอย่างถูกจำกัดลงเมื่อนายพลเนวินรัฐประหารก้าวขึ้นเป็นผู้นำสูงสุดที่ควบรวมอำนาจตั้งรัฐบาลทหารและตั้งสภาปฏิวัติเป็นผู้ปกครองและมีอำนาจสูงสุดแทน ขณะเดียวกันได้ปรับเปลี่ยนให้พม่าเข้าสู่ระบอบสังคมนิยมด้วยการตั้งพรรคโครงสร้างนิยมพม่า (Burma Socialist Program Party; BSPP) เพื่อใช้สนับสนุนอำนาจทางการเมืองและเป็นเพียงพรรคเดียวที่ถูกต้องตามกฎหมาย รวมถึงประกาศใช้นโยบายวิถีพม่าสู่ระบอบสังคมนิยม (Burmese Way to Socialism) และความเป็นชาตินิยมพม่า

นอกจากนี้ รัฐบาลนายพลเนวินได้ทำการปฏิรูปการศึกษาเพื่อต้องการสร้างรัฐที่เข้มแข้ง โดยมีประชาชนที่เชื่อมั่นในอุดมการณ์เดียวจึงจะพัฒนาประเทศได้และรัฐได้ทำการขับไล่ชาวต่างชาติที่มีบทบาททางการศึกษาออกนอกประเทศ ทำให้หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานและระดับอุดมศึกษา จึงมีการปรับเปลี่ยนหลักสูตรด้วยการสร้างสำนึกความเป็นชาติ ถ่ายทอดแนวคิด อุดมการณ์ของสังคมนิยม ผ่านระบบการศึกษา รวมทั้งรัฐยังเข้าควบคุมสื่อทุกประเภท โดยรัฐอ้างถึงความสงบและเป็นระเบียบของบ้านเมือง เนื่องด้วยบริบทโลกที่ถูกแบ่งเป็นสองฝ่ายภายใต้สงครามเย็นที่มีความแตกต่างกันทางอุดมการณ์ ซึ่งรัฐบาลนายพลเนวินดำเนินการปิดประเทศไม่ฝักใฝ่ฝ่ายใด แต่แนวคิดทั้งสองอุดมการณ์เข้ามาในรูปแบบต่าง ๆ ความเปลี่ยนแปลงดังกล่าว เป็นผลให้ขบวนการนักศึกษาเกิดขึ้นใหม่อีกครั้ง ในปี ค.ศ. 1974 รวมถึงปัจจัยภายนอก โลกได้เข้าสู่ยุคสงครามทางอุดมการณ์ระหว่างค่ายคอมมิวนิสต์ที่มีสหภาพโซเวียตเป็นผู้นำ กับค่ายทุนนิยมเสรีที่มีสหรัฐอเมริกาเป็นผู้นำ สงครามดังกล่าวถูกเรียกว่า สงครามเย็น งได้ส่งผลกระทบต่อภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

เมื่อโลกได้เข้าสู่ยุคสงครามทางอุดมการณ์ระหว่างค่ายคอมมิวนิสต์ที่มีสหภาพโซเวียตเป็นผู้นำกับค่ายทุนนิยมเสรีที่มีสหรัฐอเมริกาเป็นผู้นำ สงครามดังกล่าวถูกเรียกว่า สงครามเย็น ซึ่งได้ส่งผลกระทบต่อภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในช่วงสงครามเย็นพม่าประกาศตนว่า มีสถานะเป็นกลาง ไม่ฝักใฝ่ทั้งสหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวียต แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่า พม่าได้รับแนวความคิดระบอบประชาธิปไตยแบบเสรีนิยมเพื่อเข้ามาแทนที่ในระบอบเผด็จการทหาร ปัจจัยดังกล่าวข้างต้นอาจเป็นการส่วนหนึ่งของระดมคนและสร้างโอกาสทางการเมืองให้แก่กลุ่มนักศึกษาเพื่อใช้การประท้วง แต่เหตุการณ์อันเป็นชนวนที่ทำให้ประชาชนหันมาเข้าร่วมประท้วงครั้งใหญ่ เมื่อรัฐบาลประกาศยกเลิกธนบัตรราคา 25-35-75 จ๊าต ซึ่งเป็นการยกเลิกโดยไม่มีการชดเชยแต่ประการใด ธนบัตรราคาเหล่านี้รวมเป็นเงินประมาณ 80 เปอร์เซ็นต์ของเงินทั้งหมดที่พอจะมีอยู่ในมือของชาวบ้าน (ชาญวิทย์ เกษตรศิริ, 2533: 101) มาตรการดังกล่าวทำให้ผู้คนในประเทศได้รับผลกระทบ ส่งผลให้มีการประท้วงจนกลายเป็นการประท้วงใหญ่ในปี ค.ศ. 1988

เหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์การเมืองการปกครองของพม่าที่ถูกเรียกสั้น ๆ ว่า เหตุการณ์ 8888 เป็นเหตุการณ์การประท้วงครั้งใหญ่ ซึ่งเกิดขึ้นในวันที่ 8 สิงหาคม ค.ศ. 1988 เพื่อเรียกร้องให้ยุติระบอบเผด็จการภายใต้การปกครองของนายพลเนวิน ต่อมาขบวนการเคลื่อนไหวได้เรียกร้องประชาธิปไตยที่แพร่ขยายไปทั่วประเทศ และถือเป็นการชุมนุมครั้งใหญ่ที่สุดนับตั้งแต่พม่าได้รับเอกราชเมื่อปี ค.ศ.1948 โดยมีผู้นำเป็นกลุ่มนักศึกษา การประท้วงใหญ่ในปี ค.ศ. 1988 มีบุคคลสำคัญ คือ นางอองซาน ซูจี ซึ่งออกมาประท้วงร่วมด้วย เป็นจุดเริ่มต้นที่กลายเป็นสัญลักษณ์เพื่อการต่อสู้ในพม่า อันส่งผลให้รัฐบาลใช้ความรุนแรงปราบปราบผู้ประท้วงจนมีผู้ได้รับบาดเจ็บและเสียชีวิตเป็นจำนวนมาก เป็นผลให้นานาชาติรับรู้เหตุการณ์ความรุนแรงและประณามการกระทำของรัฐบาลทหาร รวมถึงเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของพม่า เพราะอย่างน้อยที่สุดในเหตุการณ์นี้ทำให้นายพลเนวิน ประกาศลาออกจากทุกตำแหน่งในรัฐบาล แต่กลุ่มนายทหารภายใต้ชื่อสภาฟื้นฟูกฎและระเบียบแห่งรัฐ (State Law and Order Restoration Council; SLORC) เข้ายึดอำนาจเมื่อวันที่ 18 กันยายน ค.ศ. 1988 ส่งผลให้สภาฟื้นฟูกฎและระเบียบแห่งรัฐ (SLORC) เป็นองค์กรสูงสุดในการปกครองประเทศ และทำหน้าที่ในการกำหนดนโยบาย ควบคุมและดูแลความสงบเรียบร้อยของประเทศ (วีรศักดิ์ ฉัตรรุ่งนพคุณ, 2560: 45)

เมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2021 กองทัพพม่าภายใต้การนำของ พล.อ. มิน อ่อง หลาย ผู้บัญชาการทหารสูงสุดได้ก่อรัฐประหารขึ้น ทำให้นักศึกษาประชาชนและพระสงฆ์ในพม่าหันมาแสดงความไม่พอใจและเดินประท้วงเรียกร้องให้คณะนายทหารออกจากอำนาจ ดังนั้น พลังคนหนุ่มสาวในพม่าจึงเป็นกำลังหลักของการสร้างประชาธิปไตยในพม่า ด้วยเหตุนี้ผู้วิจัยจึงตั้งคำถามว่า ขบวนการนักศึกษาพม่ามีปัจจัยทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมที่ส่งผลต่อการก่อตัวของขบวนการนักศึกษาในพม่า ในปี ค.ศ. 1974 รวมถึงรูปแบบการเคลื่อนไหวของนักศึกษากับภาคประชาชนที่นำสู่เหตุการณ์อย่างไร